فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۱] پاسخ به دعوتگران و طرفداران آموزش مختلط-آمیختگی زنان و مردان-

الحمد لله، والصلاة والسلام علي رسول الله... وبعد:

در یکی از روزنامه‌‌های منتشر شده در تاریخ ۲۴/۷/۱۴۰۴، شماره‌ی ۵۶۴۴، به قلم عبدالعزیز مقالح وابسته به دانشگاه صنعاء مطلبی خواندم. عبدالعزیز مقالح در این روزنامه مدعی بود که درخواست جداکردن دانشجویان دختر از دانشجویان پسر برخلاف دستور شریعت اسلامی است. او برای اثبات ادعای خود استدلال کرده بود که مردان و زنان در زمان پیامبر در یک مسجد نماز می‌خواندند. بنابراین تعلیم و تعلم پسران و دختران نیز باید در یک مکان باشد از سخن این مدیر دانشگاه اسلامی سخت شگفت‌زده شدم زیرا که خواسته‌ی مردم از مقامات کشور این است که آحاد ملت را به سعادت و خوشبختی برسانند، و این خوشبختی چگونه با اختلاطی که موجب‌آبروریزی و هتک نوامیس است محقق می‌گردد؟

(انا لله وانا اليه راجعون) ولا حول ولا قوة إلا بالله.

بی‌گمان ادعای آقای مقالح، جنایتی بس بزرگ بر شریعت اسلامی محسوب می‌شود، زیرا شریعت اسلام هرگز دستور به آمیخته بودن زن و مرد را نداده است که درخواست منع آن مخالفت با شریعت باشد، بلکه قضیه، کاملاً برعکس است و شریعت مطهر اسلام ممنوعیت اختلاط را با شدت هر چه تمام‌تر اعلان نموده است: ﴿وَقَرۡنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجۡنَ تَبَرُّجَ ٱلۡجَٰهِلِيَّةِ ٱلۡأُولَىٰ﴾ [الأحزاب: ۳۳]. «و در خانه‌هایتان بمانید و همچون جاهلیت پیشین در میان مردم خودنمایی نکنید».

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ قُل لِّأَزۡوَٰجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَآءِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ يُدۡنِينَ عَلَيۡهِنَّ مِن جَلَٰبِيبِهِنَّۚ ذَٰلِكَ أَدۡنَىٰٓ أَن يُعۡرَفۡنَ فَلَا يُؤۡذَيۡنَۗ وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِيمٗا٥٩﴾ [الأحزاب: ۵۹]. «ای پیامبر به همسران و دختران خود و به زنان مؤمنان بگو که چادرهای خود را نزدیک- جمع و جور- کنند تا این‌که (از زنان بی‌بند و بار) باز شناخته شوند و در نتیجه مورد اذیت و آزار قرار نگیرند خداوند همیشه آمرزنده و مهربان است».

﴿وَقُل لِّلۡمُؤۡمِنَٰتِ يَغۡضُضۡنَ مِنۡ أَبۡصَٰرِهِنَّ وَيَحۡفَظۡنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبۡدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنۡهَاۖ وَلۡيَضۡرِبۡنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّۖ وَلَا يُبۡدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوۡ ءَابَآئِهِنَّ أَوۡ ءَابَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوۡ أَبۡنَآئِهِنَّ أَوۡ أَبۡنَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوۡ إِخۡوَٰنِهِنَّ أَوۡ بَنِيٓ إِخۡوَٰنِهِنَّ أَوۡ بَنِيٓ أَخَوَٰتِهِنَّ أَوۡ نِسَآئِهِنَّ أَوۡ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُهُنَّ﴾ [النور: ۳۱]. «بگو به زنان مؤمنه، چشمان خود را (از نامحرمان) فرو گیرند و عورت‌های خویش را مصون نگه دارند و زینت خود را نمایان نسازند مگر آن مقدار و آن چیزها که (طبیعة) پیدا می‌‌گردد و چادرها و روسری‌های خود را بر گریبآن‌هایشان آویزان کنند و زینت (اندام‌ها و...) خود را نمایان نکنند مگر برای شوهرانشان، پدرانشان، پدران شوهرانشان، پسرانشان، پسران شوهرانشان، برادرانشان، پسران برادرانشان، پسران خواهرانشان، زنان (هم کیش) خود، کنیزانشان و..».

﴿وَلَا يَضۡرِبۡنَ بِأَرۡجُلِهِنَّ لِيُعۡلَمَ مَا يُخۡفِينَ مِن زِينَتِهِنَّۚ وَتُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾ [النور: ۳۱]. «و پاهای خود را (به‌هنگام راه رفتن) به زمین نزنید تا زینتی که پنهانش می‌دارند معلوم نگردد. ای مؤمنان! همگی به‌سوی الله برگردید تا رستگار شوید».

﴿وَإِذَا سَأَلۡتُمُوهُنَّ مَتَٰعٗا فَسۡ‍َٔلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٖۚ ذَٰلِكُمۡ أَطۡهَرُ لِقُلُوبِكُمۡ وَقُلُوبِهِنَّ﴾ [الأحزاب: ۵۳]. «هنگامی‌که از زنان پیامبر چیزی از وسایل خواستید از پشت پرده از آن‌ها بخواهید، این کار برای پاکی دل‌های شما و آنان بهتر است».

همه‌ی این آیات بر مستقر شدن زنان در خانه‌هایشان دلالت دارد.

پیامبر اکرم ج فرموده است: «مَا تَرَكْتُ بَعْدِي فِتْنَةً أَضَرَّ عَلَى الرِّجَالِ مِنَ النِّسَاءِ» [۵۵۸]. «بعد از خودم هیچ فتن‌های برای مردان، زیانبارتر از فتنه‌ی زنان، بجای نگذاشتم».

در صحیح مسلم از ابو سعید خدری س از پیامبر اکرم ج روایت شده است: «إِنَّ الدُّنْيَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ وَإِنَّ اللَّـهَ مُسْتَخْلِفُكُمْ فِيهَا فَنَاظِرٌ كَيْفَ تَعْمَلُونَ، فَاتَّقُوا الدُّنْيَا وَاتَّقُوا النِّسَاءَ، فَإِنَّ أَوَّلَ فِتْنَةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَتْ فِي النِّسَاءِ» [۵۵۹]. «بی گمان دنیا شیرین و سرسبز است و بدون شک الله تعالى شما را در زمین جانشین اقوام گذشته قرار داده است و نگاه می‌کند، که در آن چه کار می‌کنید، از فتنه‌ی دنیا و فتنه‌ی زنان بپرهیزید، زیرا اولین فتن‌‌های که در قوم بنی اسرائیل پدیدار شد به سبب زنان بود».

براستی که پیامبر ج چه راست فرمود و هم اینک می‌بینیم که فتنه‌ی زنان چقدر وحشتناک و سهمگین است، بویژه در عصر حاضر که اکثر زنان حجابشان را برداشته و همچون دوران جاهلیت از خانه بیرون می‌روند و به همین سبب، عمل فحشای زنا و سایر منکرات افزایش یافته است و بسیاری از جوانان پسر و دختر از ازدواج شرعی صرف نظر می‌کنند (و از روش‌‌های نامشروع کامجویی می‌نمایند)، از این رهگذر است که بی‌حجابی به عنوان عاملی برای نجاست دل‌‌ها و انحراف همگان از جاده‌ی حق شناخته می‌شود.

پر واضح است که قرار گرفتن دانشجوی دختر در کنار دانشجوی پسر روی نیمکت در کلاس درس از بزرگترین عوامل فتنه و ترک حجاب است که الله تعالى زنان مسلمانان را به رعایت آن دستور داده است و آنان را از نمایان ساختن زینت شان برای افراد نامحرم منع کرده است. آن کس که گمان می‌کند امر حجاب مخصوص امهات المؤمنین بوده باید گفت که این شخص خیلی از واقعیت بدور است و با آیات عام قرآن کاملاً مخالفت می‌کند. آیا جایز است بگوئیم که رعایت حجاب برای پاکی دل‌‌های همسران پیامبر و دل‌‌های صحابه بهتر است ولی برای بعدی‌‌ها بهتر نیست؟ شکی نیست که بعدی‌ها به رعایت حجاب نیازمندتراند، چرا که فرق عظیمی میان این دو گروه از حیث برتری ایمان و آشنایی با حق وجود دارد.

نباید از قلم‌انداخت که صحابه‌ی کرام اعم از مرد و زن و امهات المؤمنین بعد از انبیا خیرالناس هستند و قرنی که آن‌‌ها در آن می‌زیسته‌اند خیرالقرون بوده است. اگر حجاب برای پاکی دل‌‌های آنان بهترین راه هست پس بعدی‌ها به این پاکی نیازمندتر هستند. جایز نیست که نصوص قرآن و سنت به فرد یا گروه خاصی از امت اختصاص داده شود؛ مگر بوسیله‌ی دلیل صحیح که دلالت بر تخصیص بکند. مسئله‌ی حجاب برای تمام افراد امت عام است از زمان پیامبر تا روز قیامت، زیرا پیامبر ج تا قیام قیامت پیامبر ج است برای همه‌ی انس و جن.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّي رَسُولُ ٱللَّهِ إِلَيۡكُمۡ جَمِيعًا﴾ [الأعراف: ۱۵۸]. «بگو ای مردم! من پیامبر باری تعالى هستم به‌سوی همه‌ی تان».

﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا كَآفَّةٗ لِّلنَّاسِ بَشِيرٗا وَنَذِيرٗا﴾ [سبأ: ۲۸]. «ما تو را برای همه‌ی مردم فرستاده‌ایم تا مژده رسان (به مؤمنان) و بیم دهنده (به کافران) باشی».

همچنین باید دانست که قرآن تن‌‌ها برای زمان پیامبر نازل نگردیده و احکام آن مخصوص برای آن دوران نیست؛ بلکه هم برای آن دوران و هم برای ادوار بعدی است.

همانگونه که خالق یکتا فرموده است: ﴿هَٰذَا بَلَٰغٞ لِّلنَّاسِ وَلِيُنذَرُواْ بِهِۦ وَلِيَعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَا هُوَ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ وَلِيَذَّكَّرَ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ٥٢﴾ [إبراهیم: ۵۲]. «قرآن به عموم مردم ابلاغ می‌گردد تا ترسانده شوند و بدانند که معبود بر حق یکی بیش نیست و خردمندان پند و اندرز گیرند».

﴿وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانُ لِأُنذِرَكُم بِهِۦ وَمَنۢ بَلَغَ﴾ [الأنعام: ۱۹]. «و این قرآن به من وحی شده است تا شما و تمام کسانی که این قرآن به آنان می‌رسد بیم دهم».

زنان در زمان پیامبر با مردان در نمی‌آمیختند، نه در مسجد و نه در بازار و نه در هیچ کجا. آری! اختلاطی که امروز مصلحان از آن جلوگیری کرده و قرآن و سنت و علمای امت اسلامی‌در مورد آن صحبت می‌کنند بخاطر این است که از انگیزه‌‌ها و فتنه‌‌های وسوسه گر جلوگیری بعمل آید. درست است که زنان در مسجد رسول الله ج نماز می‌خواندند اما پشت سر مردان و در صف آخر می‌ایستادند.

پیامبر اکرم ج بدین گونه راهنمایی کرد: «خَيْرُ صُفُوفِ الرِّجَالِ أَوَّلُهَا وَشَرُّهَا آخِرُهَا وَخَيْرُ صُفُوفِ النِّسَاءِ آخِرُهَا وَشَرُّهَا أَوَّلُهَا» [۵۶۰]. «بهترین صف برای مردان اولین و بدترین صف برای آن‌‌ها آخرین است و بهترین صف برای زنان آخرین و بدترین صف برای آن‌‌ها اولین است».

پیامبر ج این را گفت تا از فریفتگی مردان به زنانی جلوگیری کنند که در صف اول هستند.

در زمان پیامبر به مردان دستور داده می‌شد که پس ار اتمام نماز مقداری توقف کرده و سپس از مسجد خارج شوند تا این‌که زنان از مسجد بیرون رفته و به خانه‌هایشان برسند. صحابه این امر را رعایت می‌کردند و در نتیجه، هیچ اختلاطی بین زنان و مردان بوجود نمی‌آمد.

نباید فراموش کرد که ایمان و تقوای مردان و زنان آن زمان اصلاً با ایمان و تقوای مردمان این زمان قابل مقایسه نیست- چه نسبت خاک را به عالم پاک!- آن‌‌ها با آن همه ایمان، اخلاص و تقوا از اختلاط پرهیز می‌کردند، پس مردم بعدی چرا پرهیز نکنند؟!.

زنان زمان پیامبر ج، با آن همه اخلاص و تقوا از اختلاط پرهیز می‌کردند، پس مردان قرون بعدی چرا پرهیز نکنند؟!.

زنان زمان پیامبر ج هنگامی‌که در کوچه راه می‌رفتند مأمور بودند که تمام کوچه را مصادره نکنند بلکه مسیر خود را از کناره‌‌ها انتخاب می‌کردند تا تماس بین آن‌‌ها و بین عابران مرد پیش نیاید. آن‌‌ها مکلف بودند که چادرهایشان را جمع و جور کرده و بخاطر جلوگیری از وقوع فتنه، تمام زینت خویش را مخفی نگه دارند. این اوامر بخاطر قطع اسباب فتنه‌‌ها و ترغیب برای ایجاد اسباب عفت و پاکدامنی و دوری از مفاسد و اختلاط بود. حال می‌پرسیم که مدیر دانشگاه صنعاء چگونه به خود اجازه می‌دهد که به‌سوی اختلاط و آمیختگی فراخوانده و گمان کند که اسلام نیز چنین دستوری دارد و مسلمانان نخستین چنین عملی داشته‌اند؟- خدا هدایتش کند- تازه او نباید فضای دانشگاه را با فضای معنوی مسجد و ساعت درس را با اوقات نماز قیاس کند زیرا تفاوت میان این دو بسیار زیاد است البته برای کسی که عقلش به جا باشد و امر و نهی باری تعالى را فهمیده و حکمت تکالیفی را که الله تعالى بر بندگانش تشریع نموده درک کند، و مسایلی را که در لابلای قرآن و سنت درباره‌ی مردان و زنان موجودات است باز شناسد.

یک فرد مسلمان چگونه به خود اجازه می‌دهد که نشستن یک دختر دانشجو در کنار یک پسر دانشجو روی یک نیمکت درست مانند قرار گرفتن آن دختر در کنار خواهر مسلمانش در صف نماز است!.

کسی که از کمترین درجه‌ی ایمان هم برخوردار باشد هرگز چنین سخنی بر زبان نمی‌آورد. گیریم که دختران در دانشگاه‌‌هایی که دختران و پسران با هم درس می‌خوانند حجاب را رعایت می‌کنند ولی نشستن آن دختر در کنار پسران نامحرم روی یک میز به همراه رد و بدل کردن حرف‌‌های عاشقانه و اظهار زیبائی‌‌ها را که نمی‌توان جایز شمرد!- لا حول ولا قوّة الاّ بالله-

الله تعالی می‌فرماید: ﴿فَإِنَّهَا لَا تَعۡمَى ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَلَٰكِن تَعۡمَى ٱلۡقُلُوبُ ٱلَّتِي فِي ٱلصُّدُورِ﴾ [الحج: ۴۶]. «بى‌گمان [فقط] دیدگان نابینا نمى گردند بلکه دلهایى [هم ] که در سینه‌اند نابینا مى شوند».

اما این سخن آقای مقالح که می‌گوید: (واقعیت این است که مسلمانان اعم از مرد وزن در عصر پیامبر ج در یک مسجد نماز می‌خواندند، بنابراین تعلیم و تعلم نیز باید بایستی در یک مکان انجام بگیرد)، در پاسخ به این ادعای ایشان باید گفت: درست است که در زمان رسول الله ج مردان و زنان در یک مسجد نماز می‌خواندند، ولی چگونه؟

زنان با رعایت حجاب کامل و پرهیز از عوامل تحریک کننده و هیجان انگیز، در حالی که مردان صفوف مقدم مسجد را پر می‌کردند آن‌‌ها در انت‌‌های مسجد می‌نشستند و به وعظ و‌اندرز‌های رسول الله ج گوش داده و احکام دینی‌شان را یاد گرفته و در نماز شرکت می‌کردند. پیامبر اکرم ج در روز‌های عید پس از سخنرانی در جمع مردان، به جمع زنان میرفت که بعلت دوری و فاصله‌ی‌شان از پیامبر و مردان سخنان ایشان را نمی‌شنیدند.

حضور زنان در اجتماعات با شرایطی که گفتیم بلا اشکال است، ولی اشکال در سخنان مدیر دانشگاه صنعاء است که تحصیل و تعلیم را در عصر کنونی با نماز خواندن زنان پشت سر مردان در مسجد واحد قیاس کرده است، حال آنکه بین واقعیت آموزش امروزی و بین واقعیت نماز پشت سر مردان آن هم در عصر رسول الله ج فرق عظیم و نمایانی وجود دارد. به همین سبب مصلحان دینی به جدا ساختن از مردان در قسمت آموزش تاکید می‌کنند تا برای دختران دریافت علوم از استادان زن بیشتر و بهتر امکان پذیر باشد، نباید از یاد برد که مدت درس و تعلیم برخلاف مدت نماز طولانی است و دریافت علوم و دروس از استادان زن در محل مخصوص برای دختران راحت تر و مصون تر است و برای سلامتی، ایمان و تقوای پسران جوان نیز بهتر است و بدین ترتیب پسران نیز بدون دغدغه، گوش هایشان را به استاد سپرده و بهتر به درس و کلاس خودشان می‌رسند و این ممکن نیست جز با انفصال و جدا ساختن دختران از پسران.

گمان عبدالعزیز مقالح مبنی بر این‌که فراخوانی به جدایی دانشجویان دختر از دانشجویان پسر فاجعه می‌باشد و بر خلاف شریعت اسلامی است گمانی باطل و غیر علمی است، بلکه دعوت به این امر (جدایی..) عین نصیحت به انسان‌‌ها و تمسک به دین الهی و عمل به آیات و احادیثی است که سابقاً بیان کردیم.

به مدیر دانشگاه صنعاء نصیحت می‌کنم که از الله تعالى بترسد و به سبب فتوایی که صادر کرده به درگاه او توبه نموده و فتوایش را پس گرفته و به حق و صواب رجوع کند، چرا که برگشتن به‌سوی حق و حقیقت عین فضیلت است. از خالق یکتا می‌خواهم که ما و جمیع امت را به راه هدایت سوق دهد و از گفتن سخنان ناآگاهانه و وسوسه‌‌های شیطانی پناهمان دهد و به علما و رهبران مسلمین در هر مکانی که باشد توفیق دهد که برای صلاح کشور‌های و ملت‌‌های مسلمانشان از هیچ کوششی دریغ نورزند، الله تعالى همه را به راه راست رهنمون سازد، بی‌گمان که او سخاوتمند است و درود و سلام بر پیامبر اسلام محمد ج و آل و اصحابش و بر پیروان آنان باد تا قیام قیامت.

شیخ ابن باز- فتاوای اسلامی (۳/۹۴).

[۵۵۸] بخاری (۵۰۹۶) و مسلم (۲۷۴۱). [۵۵۹] مسلم (۲۷۴۲) در صحیح مسلم بجای کلمه‌ی (فناظرٌ) کلمه‌ی (فینظر) آمده است. [۵۶۰] تخریج حدیث در فتوای سابق ذکر شد.