فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۶] کسی‌که ناقل اقوال علماست و از دلایل آن‌ها ناآگاه است، آیا می‌تواند فتوا بدهد؟

س: بنده از طلاب علوم دینی هستم و چه بسا مسایلی در موضوع عبادات و غیره از من پرسیده می‌شود که پاسخ آن‌‌ها را به خوبی می‌دانم چون یا از استادانم پاسخ آن‌‌ها را شنیده‌ام یا این‌که خودم در کتاب‌‌های فتوا خوانده‌ام، ولی ارایه‌ی دلیل پیرامون آن مسایل برایم سخت است. گاهی در ترجیح مسایل دچار مشکل می‌شوم. جنابعالی طلبه‌ی علم را چگونه توجیه می‌کنید؟

ج: جز با بصیرت و دانش فتوا مده، مراجعه کننده را به عالم دیگری که از تو بهتر است راهنمایی کن و چنانچه در شهری که زندگی می‌کنی عالمی بهتر از تو نباشد از او درخواست مهلت کن و پس از بررسی دقیق و اطمینان از حقیقت، فتوایت را صادر کن.

به خاطر این سؤال و سؤالات دیگر به مدرسین توصیه می‌کنم که در توجیه طلاب پیرامون این امر خطرناک بیشتر عنایت کرده و آن‌‌ها را به محکم کاری و شتاب نکردن در امر فتوا تشویق کنند. خود مدرسین الگویی برای طلاب باشند، بدین صورت که اگر در اثنای درس دچار مشکلی بشوند، ادامه‌ی تدریس را متوقف کرده و وعده‌ی تجدید نظر را در یکی دو روز بعد به طلاب بدهند، تا این‌که طلاب این عادت را از استاد به ارث برده و در فتوا و صدور حکم عجله نکنند.

امام مالک رحمه الله علیه هنگامی‌که مورد سؤال قرار گرفت به مسایل‌اندکی پاسخ داد و مسایل بی‌شماری را برگرداند و گفت: پاسخ آن‌‌ها را نمی‌دانم. علاوه از امام مالک رحمه الله علیه علمای دیگر نیز این کار را می‌کردند.

ارزش طالب علم این است که در افتا و صدور حکم شتاب به خرج نداده و آنچه که پاسخش را نمی‌داند بگوید: نمی‌دانم.

مدرسین و استادان، رسالت مهمی را بر دوش دارند، آن‌‌ها باید الگوی خوبی در اخلاق و اعمال طلاب باشند، و یکی از عادات نیکو این است که طلاب علم بایستی به کلمه‌ی «نمی‌دانم» و تأخیر صدور فتوا عادت داشته باشند تا این‌که دلیل مسئله را فهمیده و حکمش را باز شناسند و از فتوای ناآگاهانه و گستاخانه پرهیز کنند.

شیخ ابن باز- مجله‌ی بحوث اسلامی (۴۷) ص (۱۷۳-۱۷۴).