فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۲] زیارت شرعی و بدعی قبور

س: کسانی که به زیارت قبور و خصوصاً به زیارت قبور اولیاء می‌روند و سپس سوره‌ی فاتحه را بر سر قبر اولیاء می‌خوانند- کما این که در برخی از کشور‌های همسایه‌ی عربی قبر‌هایی تحت همین عنوان وجود دارد- و علی‌رغم این که عد‌های از این افراد می‌گویند: که قصد ما از این زیارت شرک نمی‌باشد، لیکن اگر من به زیارت فلان «ولی» نروم، در خواب من آمده و می‌گوید: چرا به زیارت من نمی‌آیی؟ بفرمایید که این مسئله دارای چه حکمی هست؟

ج: رفتن به زیارت قبور برای مردان مسلمان جایز است، همچنان که الله تعالى این عمل را جایز قرار داده است، و دلیل آن گفتار رسول الله ج است که فرموده است: «زُوْروا الْـقُبْورَ فَآنها تُذَكِّركُمُ الآخِرَةَ» [۸۸۰] . «قبر‌ها را زیارت کنید، چون آن‌‌ها شما را به یاد آخرت می‌اندزاند».

امام مسلم / در صحیح خود از بریده‌بن‌حصیب س روایت کرده است که رسول الله ج به یاران خود آموزش می‌داد که هنگام زیارت قبور چنین بگویند: «السّلامُ عَلَيْكُمْ أهْلَ الدِّيَارِ مِنَ الْـمُوْمنينَ والْـمُسْلِمِْنَ، وإنَّا إنْ شَاءَ اللهُ للاَحِقُونَ، أسْألُ اللهَ لنَا ولَكُمُ العافِيَةَ» [۸۸۱]. «سلام بر شما‌ای مؤمنان و مسلمانان این دیار و ما هم انشاء‌الله به شما ملحق خواهیم شد، از الله تعالى برای خود و شما طلب عافیت می‌کنم».

همچنین با سند صحیح از عایشه ل روایت شده است که رسول الله ج هنگام زیارت قبور می‌گفت: «السلام عَلَيْكُمْ دارَ قَوْمٍ مُؤمِنينَ، وإنّا إنْ شَاءَ الله بِكُمْ لاَحِقُوْن، اللّهُمَّ اغْفِرْ لإِهلِ بَقِيْعَ الغَرْقَدِ» [۸۸۲]. «سلام بر مؤمنان این دیار باد؛ و ما هم انشاء الله به شما ملحق خواهیم شد، پروردگارا! کسانی را که در قبرستان بقیع دفن هستند، مورد مغفرت و آمرزش قرار بده».

روش رسول الله ج در زیارت قبور چنین نبوده که در قبرستان سوره‌ی فاتحه یا سوره‌ی دیگری از قرآن را بخواند، پس خواندن فاتحه و غیر آن در قبرستان بهنگام زیارت بدعت است، چون که رسول الله ج فرموده است: «مَنْ أحْدَثَ في اَمْرِنَا هَذا مَا لَيْسَ فِيْهِ فَهُوَ ردٌّ» [۸۸۳]. «هر‌کس که در دین ما چیزی را به وجود بیاورد که از دین ما نیست، پس آن چیز مردود است».

در روایت مسلم آمده است: «مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيْسَ عَلَيْهِ اَمْرنُا فَهُوَ رَدٌّ» [۸۸۴]. «هرکس عملی برخلاف دستور ما انجام دهد، عملش مردود است».

در صحیح مسلم از جابربن‌عبدالله انصاری س روایت شده است که رسول الله ج در خطبه‌ی روز جمعه می‌گفت: «أمَّا بَعْدُ: فَإنّ خَيْرَ الحديْثِ كتابُ اللهِ، وخَيْرُ الهُدي هُدَي مُحَمَّدٍ، وشَرُّ الأمُورِ مُحْدَثَاتُهاَ وكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ» [۸۸۵]. «اما بعد: بی‌گمان که بهترین گفتار و سخن کتاب الله و بهترین رهنمود، رهنمود محمد ج است و بدترین امور بدعت‌‌ها هستند و هر بدعتی موجب گمراهی است».

همین حدیث را امام نسایی روایت کرده و در آن جمله‌ی «وکلُّ ضَلاَلةٍ فی النّارِ» [۸۸۶] را اضافه آورده است. پس آنچه که بر مسلمانان واجب است این است که مقید به شریعت باشند و در زیارت قبور و امور دیگر از بدعت‌‌ها پرهیز کنند.

زیارت قبور همه مسلمانان امری جایز است؛ اعم از این که کسانی که در قبور دفن هستند مردم آن‌‌ها را اولیاء الله بنامند یا خیر؛ البته باید دانست که تمام مومنان در ردیف اولیای الهی قرار دارند. آن گونه که الله تعالی فرموده: ﴿أَلَآ إِنَّ أَوۡلِيَآءَ ٱللَّهِ لَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ٦٢ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ٦٣﴾ [یونس: ۶۲ – ۶۳]. «بدان که دوستان خدا، نه بیمى بر آنان است و نه آنان اندوهگین شوند (۶۲) آنان که ایمان آورده‌اند و پروا مى کردند (۶۳)».

الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَمَا كَانُوٓاْ أَوۡلِيَآءَهُۥٓۚ إِنۡ أَوۡلِيَآؤُهُۥٓ إِلَّا ٱلۡمُتَّقُونَ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ﴾ [الأنفال: ۳۴]. «آنان هرگز سرپرستان مسجد الحرام نمی‌باشند، بلکه تن‌ها کسانی حق این سرپرستی را دارند که پرهیزگار باشند؛ و لیکن غالب آنان (از این واقعیت) بی‌خبرند».

برای هیچ کسی جایز نیست که مردگان را صدا کند از آنان فریاد رسی بخواهد برای آنان نذر کند و برای مردگان سر قبرشان یا هر جای دیگر قربانی کند؛ تا به آنان تقرب جوید که برای او شفاعت کنند یا مریضش را شفا دهند ویا او را بر دشمنش نصرت دهند و یا هر حاجتی دیگر؛ زیرا تمام این امور عبادت هستند و تمام عبادات مخصوص الله تعالی می‌باشند. آنگونه که الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ﴾ [البینه: ۵]. «در حالی که جز این بدیشان دستور داده نشده است که مخلصانه و حق گرایانه خدای را بپرستند و تن‌ها شریعت او را آیین (خود) بدانند».

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ٥٦﴾ [الذاریات: ۵۶]. «جن و انس را نیافریدیم جز برای این که مرا بپرستند».

﴿وَأَنَّ ٱلۡمَسَٰجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا١٨﴾ [الجن: ۱۸]. «مسجدها مختص پرستش الله است و (در آن‌ها) کسی را با الله پرستش نکنید».

﴿وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ﴾ [الإسراء: ۲۳]. «پروردگارت دستور داده که جز او دیگری را پرستش نکنید».

﴿فَٱدۡعُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ وَلَوۡ كَرِهَ ٱلۡكَٰفِرُونَ١٤﴾ [المؤمن: ۱۴]. «(از آنجا که چنین است،) پس الله را به فریاد بخوانید و عبادت و طاعت را خاص او بدانید، هرچند که کافران دوست نداشته باشند».

الله تعالى می‌فرماید: ﴿قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ١٦٢ لَا شَرِيكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ١٦٣﴾ [الأنعام: ۱۶۲ – ۱۶۳]. «بگو: نماز و عبادت و زیستن و مردن من از الله است که پروردگار جهانیان می‌باشد. الله را هیچ شریکی نیست و به همین دستور داده شده‌ام و من اولین مسلمان هستم».

در این خصوص آیات بی‌شماری در قرآن کریم آمده است.

در احادیث صحیح از رسول الله ج نقل شده است که ایشان فرموده‌اند: «حَقَّ اللَّـهِ عَلَى العِبَادِ: أنْ يَعْبُدُوهُ وَلَا يُشْرِكوا بِهِ شَيْئاً» [۸۸۷]. «حق الله بر بندگان این است که او را بپرستند و هیچ چیز را با او شریک قرار ندهند».

این حدیث شامل همه عبادات، از قبیل نماز، روزه، رکوع، سجود، حج، ذبح، نذر، و... می‌شود، کما این که آیات سابق شامل همه‌ی عبادات بود.

در صحیح مسلم، علی‌ بن ابی‌طالب س از رسول الله ج نقل کرده است: «لَعَنَ اللهُ مَنْ ذَبَحَ لِغَيْر اللهِ» [۸۸۸]. «الله تعالی کسی را که برای غیر او حیوانی را ذبح کند نفرین کرده است».

در صحیح بخاری، عمر بن خطاب س از رسول الله ج روایت کرده است: «لاَ تُطْرُونِي كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُهُ فَقُولُوا: عَبْدُ اللَّـهِ وَرَسُولُهُ» [۸۸۹]. «در مدح و ستایش من، افراط نکنید آن طور که نصاری درباره‌ی عیسی پسر مریم، افراط کردند. همانا من، بنده‌ی خدا هستم. پس بگویید: بنده‌ی خدا و فرستاد‌ی او».

در مورد پرستش یگانه‌ی الله و نهی از شرک و توسل احادیث زیادی وارد شده است.

اما زنان اجازه‌ی زیارت قبور را ندارند، چون رسول الله ج بر زنان زیارت کننده‌ی قبور لعنت کرده است: «لَعَنَ زَوَّارَاتِ القُبُور» [۸۹۰]. «رسول الله ج زنان زائر قبور را لعنت کرده است».

حکمت از این ممنوعت این می‌تواند باشد که زیارت زنان موجب حصول فتنه برای آن‌‌ها و دیگران می‌شود. ناگفته نماند که زیارت قبور در ابتدای اسلام به طور کلی به منظور ریشه کنی ماده‌ی کفر ممنوع بود، ولی هنگامی که اسلام و توحید گسترش یافت، رسول الله ج به همگان اجازه داد، به زیارت قبور بروند و سپس زنان را از این کار منع فرمود تا بدینوسیله از فتن‌‌های که به سبب زنان، دامنگیر انسان می‌شود جلوگیری کند.

اما رفتن به زیارت قبور کفار اشکالی ندارد، چون این کار موجب یادآوری آخرت و عبرت گرفتن می‌شود، ولی نباید برای صاحبان قبور، دعا و طلب مغفرت کرد، زیرا در صحیح مسلم از رسول الله ج ثابت شده است که: «إنّهُ اسْتَاْذَنَ رَبَّهُ أنْ يَسْتَغْفِرَ لأُمَّهِ فَلَمْ يَاْذَنْ لَهُ، واسْتَاْذَنه أنْ يَزُوْرَ قَبْرَهَا فَأذِن لَهُ» [۸۹۱]. «رسول الله ج از پروردگار خود اجازه خواست تا برای مادرش طلب آمرزش کند و الله تعالى چنین اجاز‌های به او نداد، سپس ایشان اجازه خواست تا به زیارت قبر مادرش برود و الله به او اجازه داد».

این بدان خاطر بود که مادر رسول الله ج در زمان جاهلیت و بر دین قوم خودش فوت کرده بود.

از الله تعالى مسألت دارم که به مردان و زنان مسلمان فقه و فهم دین عطا کند و با گفتار و عمل و عقیده بر دین‌شان استوار باشند و الله تعالى آن‌‌ها را از تمام چیز‌های خلاف شرع نجات بدهد، بی‌گمان که او بر این کار تواناست و درود و سلام بر محمد و خاندان و یارانش.

شیخ ابن باز- مجلةالبحوث. شماره‌ی/۴۲. ص (۱۳۲-۱۳۴)

[۸۸۰] مسلم (۹۷۶). [۸۸۱] مسلم (۹۷۵). [۸۸۲] مسلم (۹۷۴). [۸۸۳] بخاری (۲۶۹۷) و مسلم (۱۷۱۸). [۸۸۴] از تعلیفات بخاری در کتاب‌های بیوع و اعتصام. امام مسلم آن را موصولاً آورده است. (۱۷۱۸- ۱۸). [۸۸۵] مسلم (۸۶۷). [۸۸۶] نسایی (۱۵۷۸). [۸۸۷] بخاری (۲۸۵۶) و مسلم (۳۰). [۸۸۸] مسلم (۱۹۷۸). [۸۸۹] بخاری (۳۴۴۵، ۶۸۳۰). [۸۹۰] مسند احمد (۲/۳۳۷،۳۵۶)، (۳/۴۴۲)، ترمذی (۱۰۵۶) تزمذی حدیث مذکور را «حسن صحیح» قرار داده است. ابن ماجه (۱۵۷۴-۱۵۷۶). [۸۹۱] مسلم (۹۷۶).