فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۱۶] معنای عدالت در آیات تعدد زوجات

س: در قرآن کریم در زمینه‌ی چند همسری آیه‌ی کریم‌های آمده که می‌گوید: ﴿فَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا تَعۡدِلُواْ فَوَٰحِدَةً﴾ [النساء: ۳]. «اگر هم می‌ترسید که نتوانید میان زنان عدالت کنید به یک زن اکتفا کنید».

و در جای دیگری آمده است ﴿وَلَن تَسۡتَطِيعُوٓاْ أَن تَعۡدِلُواْ بَيۡنَ ٱلنِّسَآءِ وَلَوۡ حَرَصۡتُمۡ﴾ [النساء: ۱۲۹]. «شما نمی‌توانید میان زنان عدالت کنید هرچند همه‌ی کوشش و توان خود را بکار برید».

در آیه‌ی اول دادگری را برای ازدواج با بیش از یک زن شرط قرار داده است و در آیه‌ی دوم توضیح می‌دهد که برقراری عدالت بین زن‌‌ها ممکن نیست، آیا آیه‌ی دوم آیه‌ی اول را منسوخ می‌کند؟ و ازدواج با بیش از یک زن جایز نیست؛ چون شرط عدالت امکان ندارد؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید.

ج: بین این دو آیه تعارض و تضادی نیست. همچنین یکی دیگری را منسوخ نمی‌کند، و عدالتی که به آن امر شده یعنی تا آنجا که می‌توانید عدالت کنید یا در نفقه و نوبت عدالت کنید. اما در محبت و توابع آن از قبیل همخوابی و مانند آن دادگری در توان کسی نیست.

منظور از آیه‌ی ﴿وَلَن تَسۡتَطِيعُوٓاْ أَن تَعۡدِلُواْ بَيۡنَ ٱلنِّسَآءِ وَلَوۡ حَرَصۡتُمۡ﴾ [النساء: ۱۲۹]. شما نمی‌توانید میان زنان (از نظر محبت قلبی) عدالت کنید، همین است.

بنابراین عائشه ل از پیامبر ج روایت می‌کند که «كَانَ رَسُولُ اللَّـهِ ج يَقْسِمُ فَيَعْدِلُ وَيَقُولُ اللَّـهُمَّ هَذَا قَسْمِي فِيمَا أَمْلِكُ فَلَا تَلُمْنِي فِيمَا تَمْلِكُ وَلَا أَمْلِكُ» [۱۳۹۸].«پیامبر ج در نفقه و نوبت، عدالت می‌کرد و می‌گفت:‌ای الله! این تقسیم من در آن چیزی است که در اختیار و توانم است. پس در آن چه در اختیار توست و در اختیار من نیست؛ مرا ملامت مکن».

شیخ ابن باز – فتاوی المرأة، ص ۱۰۸

[۱۳۹۸] احمد (۶/۱۴۴) و ابوداود (۲۱۳۴) و ترمذی (۱۱۴۰) و نسائی (۳۹۴۳) و ابن ماجه (۱۹۷۱) و دارمی (۲۲۰۷) و ابن حبان (۴۲۰۵) و حاکم ۲/۱۸۷ (۲۷۶۱) حاکم آن را صحیح قرار داده و ذهبی با او موافق است.