فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۴۳] حکم اسبال ازار

پایین‌تر گذاشتن شلوار از شتالنگ (قوزک)پا اگر به قصد تکبر باشد، سزایش این است که الله تعالی روز قیامت به آن فرد نگاه نمی‌کند و با او سخن نمی‌گوید و او را پاک نمی‌گرداند و او عذاب دردناکی دارد. امّا اگر به قصد تکبر نباشد سزایش این است که آنچه پایین‌تر از شتالنگ باشد به دوزخ می‌رود؛ چون پیامبر ج می‌فرماید: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمْ اللَّـهُ عَزَّ وجَلَّ يَوْمَ الْـقِيَامَةِ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: الْـمُسْبِلُ، وَالْـمَنَّانُ، وَالْـمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْـحَلِفِ الْـكَاذِبِ» [۱۵۴۰]. «سه نفر‌اند که روز قیامت الله با آن‌‌ها سخن نمی‌گوید و به آن‌‌ها نگاه نمی‌کند و آنان را پاک نمی‌گرداند و عذاب دردناکی دارند: کسی که شلوارش را پایینتر از شتالنگ می‌گذارد، و کسی که منّت می‌گذارد، و کسی که کالایش را با قسم دروغین می‌فروشد».

پیامبر ج می‌فرماید: «مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرْ اللَّـهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْـقِيَامَةِ» [۱۵۴۱]. «کسی که لباسش را به قصد تکبر پایین بکشاند؛ الله تعالى در روز قیامت به او نگاه نمی‌کند».

این در مورد کسی است که به قصد تکبر لباسش را پایین می‌گذارد؛ امّا کسی که قصدش تکبر نباشد، در صحیح بخاری از ابوهریره س روایت است که پیامبر ج فرمود: «مَا أَسْفَلَ مِنْ الْـكَعْبَيْنِ مِنْ الْـإِزَارِ فَفِي النَّارِ» [۱۵۴۲]. «آنچه از شلوار که پایین‌تر از شتالنگ (قوزک پا) باشد در جهنم است».

وحدیث را مشروط به تکبّر نکرده است. با توجه به حدیث قبلی مقیّد کردن آن به تکبّر درست نیست، چون ابوسعید خدری س می‌گوید که پیامبر ج فرمود: «إِزْرَةُ الْـمُسْلِمِ إِلَى نِصْفِ السَّاقِ، وَلَا حَرَجَ- أَوْ قَالَ: لَا جُنَاحَ- فِيمَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْـكَعْبَيْنِ، مَا كَانَ أَسْفَلَ مِنْ الْـكَعْبَيْنِ فَهُوَ فِي النَّارِ، مَنْ جَرَّ إِزَارَهُ بَطَرًا لَمْ يَنْظُرْ اللَّـهُ إِلَيْه ِيَوْمَ الْـقِيَامَةِ» [۱۵۴۳]. «ازار مسلمان باید تا نصف ساق باشد و اگر پایین‌تر از ساق تا شتالنگ باشد اشکالی ندارد، و پایین‌تر از شتالنگ در جهنم است، و هرکس به قصد تکبّر، شلوارش را پایین کند، الله تعالى در روز قیامت به او نگاه نمی‌کند».

چون این‌‌ها دو کار متفاوت و دو سزای مختلف هستند. وقتی حکم و سبب فرق کند، نمی‌توان مطلق را بر مقیّد حمل کرد؛ چون اگر مطلق بر مقید، حمل شود تناقض پیش می‌آید.

امّا کسانی که از حدیث ابوبکرس دلیل می‌گیرند که پایینتر گذاشتن شلوار از شتالنگ اگر به منظور تکبّر نباشد، اشکالی ندارد؛ به آن‌‌ها می‌گوییم که حدیث ابوبکرس به دو دلیل نمی‌تواند برایتان حجت باشد:

دلیل اوّل: این که ابوبکرس گفت: یکی از دو قسمتِ لباسم پایین می‌افتد؛ مگر این که همیشه مواظب آن باشم. [۱۵۴۴]

پس ابوبکرس لباسش را به قصد تکبّر پایین نمی‌کرد؛ بلکه خودش پایین می‌افتاد و باز هم مواظب آن بود. کسانی که شلوارشان را پایین‌تر از شتالنگ می‌گذارند، آن‌‌ها عملاً چنین می‌کنند. ما به آن‌‌ها می‌گوییم: اگر شما لباستان را بدون قصد تکبر پایین‌تر از شتالنگ می‌گذارید، طبق حدیث با آتش جهنم عذاب داده می‌شوید. اگر به قصد تکبر این کار را کنید، عذابتان بزرگتر خواهد بود و الله تعالى روز قیامت با شما سخن نمی‌گوید، شما را نگاه نمی‌کند، پاکتان نمی‌گرداند و عذاب دردناکی دارید.

دلیل دوم: این که پیامبر ج ابوبکرس را تزکیه و تأیید نمود و گواهی داد که او از کسانی نیست که به قصد تکبّر شلوارشان را پایین‌تر از شتالنگ می‌گذارند. آیا این افرادی که این کار را می‌کنند، چنین تأییدیه و گواهی دارند؟ که ندارند؛ امّا شیطان بعضی از مردم را تشویق می‌کند تا به دنبال نصوص متشابه قرآن و سنت باشند. این گونه کار‌هایی را که می‌کنند برایشان توجیه نماید. الله تعالى هر کسی را که بخواهد هدایت می‌نماید. از الله تعالى برای ما و شما، هدایت را خواستاریم.

شیخ ابن عثیمین، رسال‌های در روش نماز پیامبر، ص۳۳ با‌اندکی تصرف

[۱۵۴۰] مسلم ۱۰۶. [۱۵۴۱] بخاری ۵۷۸۳ و مسلم ۲۰۸۵. [۱۵۴۲] بخاری ۵۷۸۷. [۱۵۴۳] موطا مالک ۲/۹۱۴ (۱۶۳۱) و احمد ۳/۵،۹۷،۴۴ و ابوداود ۴۰۹۳ و نسائی در"الکبری"۹۷۱۷،۹۷۱۴ و ابن ماجه ۳۵۷۳ و ابن حبان فی «صحیحه» (۵۴۵۰،۵۴۴۷،۵۴۴۶). و صحَّحَ إسناده النووی- کما فی «ریاض الصالحین» ص۲۷۹ (۷۹۹). [۱۵۴۴] بخاری ۵۷۸۴ بنحوه و زیادة.