فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۸۹]حکم استفاده از کلماتی که به ظاهر ناسزا یا طعن است

س: حکم جملاتی مانند: «این روزگار، تیره بخت است» یا «زمانه‌، فریبنده است» و «ای روزگار! چه ناکامی‌‌ها که از تو ندیدم»!؟ چیست؟

ج: عبارتی که در سوال آمده به دو صورت است:

اول: دشنام و طعنه زدن روزگار، حرام و ناجایز است؛ چون هرچه در روزگار پیش می‌آید از جانب الله است؛ بنابراین هر‌کس به روزگار ناسزا گوید در واقع به پروردگار ناسزا گفته است و الله تعالى در حدیث قدسی می‌فرماید: «يُؤْذِينِي ابْنُ آدَمَ؛ يَسُبُّ الدَّهْرَ وَأَنَا الدَّهْرُ، أُقَلِّبُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ»: «آدمی‌زاد مرا آزار می‌دهد، چون زمانه را دشنام می‌دهد در حالی که زمانه منم! گرداننده شب و روز هستم» [۱۸۳].

دوم: اگر این اصطلاحات جنبه‌ی خبری داشته باشد، ایرادی ندارد. در داستان لوط÷ می‌فرماید: ﴿وَقَالَ هَٰذَا يَوۡمٌ عَصِيبٞ﴾ [هود: ۷۷]. «وگفت: این روز بسیار سختی است».

عموم مردم هم چنین سخنانی مثل این روز سختی است و یا در آن فلان و فلان کار شد را تکرار می‌کنند در این ایرادی نیست. ولی گفتن جمله ی: «هذا الزمن غدّار»: «این زمانه‌ فریبنده، خیاتکار است» ناسزا است چون «غدر» واژ‌های زشت و نکوهیده است و به کار بردن آن برای زمانه و روزگار جایز نیست. اما گفتن این ک‌های روز، تو را روز زیان باری دیدم. اگر هدفش این باشد که من ضرر کردم، ایرادی ندارد و دشنام دادن زمانه نیست. اما اگر مقصود آن خود روزگار یا روز باشد، دشنام است و به کار بردن آن جایز نیست.

شیخ ابن عثیمین مجموع فتاوی و رسائل (۱/۱۹۸ – ۱۹۹)

[۱۸۳] بخاری (۴۸۲۶) و مسلم (۲۲۴۶) با الفاظ متفاوت.