فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۴۳] حکم بلند کردن دست‌ها در دعا

س: آیا بلند کردن دست‌ها در دعا بخصوص در سفر با هواپیما و یا ماشین و یا قطار و غیره ثابت است؟

ج: بلند کردن دست‌ها در دعا از اسباب اجابت دعا است در هر جایی که باشد؛ پیامبر ج می‌فرماید: «إِنَّ رَبَّكُمْ تَبَارَكَ وَتَعَالَى حَيِيٌّ كَرِيمٌ، يَسْتَحْيِي مِنْ عَبْدِهِ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَيْهِ أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا [۱۶۹۵] «پروردگارتان با حیا و بزرگوار است، و وقتی بنده دستهایش را به‌سوی او بلند می‌کند از خالی برگرداندن آن حیا می‌کند».

پیامبر ج می‌فرماید: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّـهَ طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّـهَ أَمَرَ الْـمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْـمُرْسَلِينَ»؛ «ای مردم خدا پاک است و جز پاک را نمی‌پذیرد، و خداوند مؤمنان را به چیزی امر کرده که پیامبران را به آن فرمان داده است». پیامبر ج در ادامه صحبتش این دو آیه را تلاوت نمود که خداوند می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلرُّسُلُ كُلُواْ مِنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَٱعۡمَلُواْ صَٰلِحًاۖ إِنِّي بِمَا تَعۡمَلُونَ عَلِيمٞ٥١﴾ [المؤمنون: ۵۱]. «ای پیغمبران! از غذا‌های حلال بخورید و کار‌های شایسته بکنید، بیگمان من از آنچه انجام می‌دهید بس آگاهم».

خداوند می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ﴾ [البقرة: ۱۷۲]. «ای کسانی که ایمان آورده اید! از چیز‌های پاکیز‌های بخورید که روزی شما ساخته ایم».

«ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ، أَشْعَثَ أَغْبَرَ، يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْـحَرَامِ؛ فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ [۱۶۹۶]». «سپس پیامبر از مردی سخن به میان آورد که به سفری طولانی می‌رود، موهایش غبار آلود و ژولیده است، دست هایش را به آسمان دراز می‌کند و می‌گوید: پروردگارا! پروردگارا! و حال آنکه غذایش حرام است و نوشیدنی‌اش حرام و لباسش حرام است. جسم‌اش با حرام تغذیه شده است، کجا خداوند دعایش را اجابت می‌کند».

پس یکی از اسباب اجابت دعا، بلند کردن دست‌ها در دعاست، و از اسباب پذیرفته نشدن دعا خوردن حرام و تغذیه شدن به حرام است، بنابراین هرگاه شخصی در هواپیما و یا در قطار یا در ماشین و جایی دیگر وقتی که دستهایش را بلند کند و دعا نماید، بلند کردن دست‌ها از اسباب اجابت است، مگر در جا‌هایی که پیامبر ج دستهایش را بلند نکرده است، پس ما در آنجا وقتی که دعا کنیم دست هایمان را بلند نمی‌کنیم. مانند دعا در خطبه جمعه، که پیامبر ج دستهایش را بلند نکرده مگر آنکه در جمعه برای طلب باران دعا کند که دستهایش را بلند کند. همچنین دعا در بین دو سجده و دعا قبل از سلام در آخر تشهد که پیامبر ج دعا می‌کرد اما دستهایش را بلند نمی‌کرد، پس ما در این جا‌هایی که پیامبر ج دعا کرده و دست هایش را بلند نکرده دست‌‌ها را به هنگام دعا بلند نمی‌کنیم، چون عمل پیامبر برای ما حجت است.

همچنین بعد از سلام در نماز‌های پنجگانه پیامبر ج اذکار را می‌خواند و دست هایش را بلند نمی‌کرد، پس ما در اینجا با اقتدا به پیامبر ج دست هایمان را بلند نمی‌کنیم، اما جا‌هایی که پیامبر ج دست هایش را بلند کرده سنّت این است که با تأسی از ایشان دست‌‌ها بلند شوند، چون بلند کردن دست‌ها در دعا از اسباب اجابت است، و همچنین جا‌هایی که مسلمان دعا می‌کند و در آن جا بلند کردن و بلند نکردن دست‌ها از پیامبر ج ثابت نیست دست‌‌ها را بلند می‌کنیم براساس احادیثی که بر این دلالت می‌کند که بلند کردن دست‌ها از اسباب اجابت است.

الشیخ ابن باز- مجموع فتاوی و مقالات متنوعة، (۶/۱۲۴، ۱۲۵).

[۱۶۹۵] أحمد (۵/۴۳۸)، و أبو داود (۱۴۸۸)، و الترمذی (۳۵۵۶) و قال: «حسن غریب رواه بعضهم و لم یرفعه»، و ابن ماجه (۳۸۶۵)، و الحاکم۱/۴۹۷ (۱۸۳۰) باختلافٍ یسیر، و صححه ووافقه الذهبی. و معنی (صفراً): أی خالیتین. [۱۶۹۶] مسلم (۱۰۱۵).