فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۷] تحریم سهام بانک‌های ربوی و سپرده‌گذاری در آن با هدف ربا

از طرف عبدالعزیز بن عبدالله بن باز: به تمام مسلمانانی که این نوشته را ملاحظه می‌کنند، الله تعالی، من و آنان را به پیمودن راه راست توفیق دهد و همه‌ی ما را از راه مورد خشم قرار گرفتگان و راهِ گمراهان، برهاند. آمین

سلام و رحمت و برکات الله بر شما باد! امّا بعد:

آگهی‌‌هایی برای خرید سهام از بانک‌‌های ربوی در روزنامه‌‌های داخلی و خارجی، بمنظور تشویق مردم به سپرده‌گذاری در بانک در قبال منافع ربای خالص، زیاد شده است به طوری که بعضی از نشریات فتوای برخی از علما را منتشر می‌کنند که همکاری با بانک‌‌های ربوی با منافع محدود را جایز قرار می‌دهند و این مسئل‌های خطرناک است؛ زیرا این کار نافرمانی الله و رسول الله ج و مخالفت با دستورات شریعت است.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿فَلۡيَحۡذَرِ ٱلَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنۡ أَمۡرِهِۦٓ أَن تُصِيبَهُمۡ فِتۡنَةٌ أَوۡ يُصِيبَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[النور: ۶۳]. «پس آنان که فرمان او را مخالفت می‌کنند باید بترسند از این که فتن‌های دامن شان را بگیرد یا عذابی دردناک به آن‌ها برسد».

ادله‌ی شرعی در کتاب و سنت، بیانگر این است که سود قطعی که صاحبان سرمایه در قبال سرمایه‌گذاری و سپرده گذاری در بانک‌‌های ربوی دریافت می‌کنند، حرام می‌باشد، زیرا ربای خالص است که ازگناهان کبیره می‌باشد، این کار برکت را از بین می‌برد. و موجبات خشم الله را فراهم نموده و باعث قبول نشدن اعمال می‌شود.

رسول الله ج می‌فرماید: «إنَّ اللهَ طَيِّبٌ لاَ يَقْبَلُ إلاَّ طَيِّباً، وإنَّ اللهَ أَمَرَ المُؤمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ المُرْسَلِينَ. فقالَ:يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ، وقال:يَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ. ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أشْعثَ أغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، ومَلبَسُهُ حَرامٌ، وَغُذِّيَ بالْـحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ؟». «همانا الله پاک است و جز پاکی را نمی‌پذیرد. الله مؤمنان را به همان چیزی دستور داده است که پیامبران را دستور داده است. الله تعالى خطاب به پیامبران می‌فرماید:‌ای پیامبران از پاکی‌‌ها بخورید و عمل نیک انجام دهید من به آنچه انجام می‌دهید آگاهم. و فرمود:‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از پاکی‌‌ها وآنچه به شما روزی داده‌ایم بخورید، سپس رسول الله ج داستان مردی را ذکر می‌کرد که سفر طولانی را طی کرده است و ژولیده و خاک آلود گردیده است دست به‌سوی آسمان بلند می‌کند، و دعا می‌کند و می‌گوید: پروردگارا! پروردگارا! در حالی که خوراکش حرام و نوشیدنی‌اش حرام و لباسش حرام است و جسمش با حرام تغذیه شده است. پس چگونه دعایش اجابت بشود» [۱۲۱۳].

هر مسلمانی باید در برابر پروردگارش در مورد مالش جواب گو باشد که از کجا آورده است، چگونه آن را خرج کرده است.

رسول الله ج می‌فرماید: «لا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَومَ القِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ عُمُرِهِ فِيمَ أفنَاهُ ؟ وَعَنْ عِلمِهِ فِيمَ فَعَلَ فِيهِ ؟ وَعَنْ مَالِهِ مِنْ أيْنَ اكْتَسَبَهُ ؟ وَفيمَ أنْفَقَهُ ؟ وَعَنْ جِسمِهِ فِيمَ أبلاهُ؟». «قدم‌‌های بنده در قیامت از جا تکان نمی‌خورد تا از او سؤال شود: عمرش را در چه راهی صرف کرده است و علم وآگاهی‌اش را در چه چیزی به کار گرفته است و مالش را از کجا آورده و در کجا خرج کرده است و بدنش را در چه راهی به کار گرفته است» [۱۲۱۴].

ای‌ بنده الله! (الله ما و تو را به آنچه رضایش هست توفیق دهد!- ربا از گناهان کبیر‌های است که تحریم آن به شدت در کتاب الله و سنت پیامبرش با تمام شکل‌‌ها و انواع و نامهایش آمده است.

الله می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَأۡكُلُواْ ٱلرِّبَوٰٓاْ أَضۡعَٰفٗا مُّضَٰعَفَةٗۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ١٣٠ وَٱتَّقُواْ ٱلنَّارَ ٱلَّتِيٓ أُعِدَّتۡ لِلۡكَٰفِرِينَ١٣١ وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ١٣٢﴾ [آل عمران: ۱۳۰ – ۱۳۲]. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید. از (مخالفت فرمان الله بپرهیزید، تا رستگار شوید)، (و از آتشی بپرهیزید که برای کافران آماده شده است)، (و الله و پیامبرش را اطاعت کنید. تا مشمول رحمت او شوید».

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَمَآ ءَاتَيۡتُم مِّن رِّبٗا لِّيَرۡبُوَاْ فِيٓ أَمۡوَٰلِ ٱلنَّاسِ فَلَا يَرۡبُواْ عِندَ ٱللَّهِۖ﴾ [الروم: ۳۹]. «آن چه به عنوان ربا می‌پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خداوند فزونی نخواهد یافت».

الله تعالی می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ ٱلَّذِي يَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّيۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَيۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ٢٧٥ يَمۡحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰاْ وَيُرۡبِي ٱلصَّدَقَٰتِۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ٢٧٦﴾ [البقرة: ۲۷۵ – ۲۷۶]. «کسانی که ربا می‌خورند (در قیامت) برنمی‌خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده (و نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند این بخاطر آن است که گفتند. «داد وستد هم مانند ربا است» در حالی که الله خرید و فروش را حلال کرده است، و ربا را حرام، (زیرا فرق میان این دو، بسیار است). اگر کسی اندرز الهی به او رسد. و از (ربا خواری) خود داری کند. سودهایی که در سابق بدست آورده، مال اوست، و کار او به الله واگذار می‌شود. امّا کسی که باز گردد، اهل آتش است، و همیشه در آن می‌مانند. الله ربا را نابود می‌کند، و صدقات را افزایش می‌دهد و الله، هیچ انسان ناسپاس گناهکاری را دوست نمی‌دارد».

الله تعالى می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ ٱلرِّبَوٰٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ٢٧٨ فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَكُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِكُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ٢٧٩﴾ [البقرة: ۲۷۸ – ۲۷۹]. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از (مخالفت فرمان) الله بپرهیزید، آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید، اگر ایمان دارید- اگر چنین نمی‌‌کنید، بدانید الله و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد. و اگر توبه کنید، سرمایه‌های شما از آن شماست]اصل سرمایه، بدون سود] و نه ستم می‌‌کنید، و نه بر شما ستم می‌شود».

پس چه جرمی بالاتر از جنگ با الله و رسول الله ج است؟ از الله تعالى می‌خواهیم همه‌ی ما را از ربا خواری نجات دهد.

رسول الله ج می‌فرماید: «اجْتَنِبُوا السَّبْعَ الْـمُوبِقَاتِ. قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّـهِ وَمَا هُنَّ؟ قَالَ: الشِّرْكُ بِاللَّـهِ، وَالسِّحْرُ، وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللَّـهُ إِلَّا بِالْـحَقِّ، وَأَكْلُ مَالِ الْـيَتِيمِ، وَأَكْلُ الرِّبَا، وَالتَّوَلِّي يَوْمَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ الْـمُحْصَنَاتِ الْـغَافِلَاتِ الْـمُؤْمِنَاتِ». «از هفت چیز هلاک کننده دروی کنید. گفته شد آن‌‌ها چه هستند؟ فرمود: ۱ - شرک به الله، ۲- سحر، ۳- کشتن نفسی که الله آن را حرام کرده است مگر در موارد حق، ۴- خوردن مال یتیم، ۵- نزول خواری، ۶- فرار از جهاد، ۷- تهمت زدن به زنان مؤمن پاکدامن بی‌خبر» [۱۲۱۵].

در صحیح مسلم از جابرس روایت است که «لَعَنَ رَسُولُ اللَّـهِ ج آكِلَ الرِّبَا وَمُؤْكِلَهُ وَكَاتِبَهُ وَشَاهِدَيْهِ وقَالَ: هُمْ سَوَاءٌ» . «رسول الله ج ربا خوار، ربا دهنده، نویسنده معامله ربوی و شاهدانش را لعنت نموده و فرموده: همه‌شان برابرند» [۱۲۱۶].

این‌‌ها برخی از ادلهء کتاب الله و سنت رسول الله ج بود که حرام بودن ربا و خطر آن را بر فرد و جامعه گوش زد می‌کند و هر‌کس معامله‌ی ربوی انجام دهد و به آن مبادرت ورزد مرتکب گناه کبیر‌های شده است و با الله و پیامبرش به ستیز برخاسته است.

نصیحت من به هر مسلمانی که خواهان رضایت الله و نجات در روز قیامت است. این است که در جان و مال خود دستورات را رعایت کنند و به آنچه الله و پیامبر ج حلال قرار داده است قناعت کنند و از آنچه حرام است، دوری کنند. چرا که تمام نیاز‌های زندگی در آنچه که الله و پیامبر حلال قرار داده‌اند وجود دارد و نیازی به حرام نیست. هر مسلمانی که خیرخواه خویشتن است و برای خود خیر و نجات از عذاب الله و رسیدن به رضایت و رحمت او را ‌می‌خواهد- واجب است از اشتراک در بانک‌‌های ربوی و سرمایه‌گذاری در آن یا وام گرفتن از آن دوری کند. چون اشتراک و سپرده‌گذاری سودآور و وام گرفتن از جمله معاملات ربوی هستند و همکاری در گناه و عدوان محسوب می‌شوند که الله تعالى از آن منع کرده است.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ﴾ [المائدة: ۲]. «و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید. و هرگز در راه گناه و تعدّی همکاری ننماید. و از (مخالفت فرمان) الله بپرهیزید که مجازات الله شدید است».

ای بنده‌ی الله! از الله بترس و خودت را نجات بده. وجود بیش از حد بانک‌‌های ربوی و کثرت معاملاتشان در هر مکان و کثرت سپرده‌گذاران تو را فریب ندهند. زیرا این‌‌ها دلیل جواز نیست. بلکه نشانه‌ی دور شدن از دستورات الله و مخالفت با شریعت است.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَإِن تُطِعۡ أَكۡثَرَ مَن فِي ٱلۡأَرۡضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِۚ﴾ [الأنعام: ۱۱۶]. «و اگر از بیشتر کسانی که در روی زمین هستند اطاعت کنی، تو را از راه الله گمراه می‌کنند».

متأسفانه بسیاری از مردم با این که الله به آنان نعمت داده و رحمتش را بر آنان گسترانیده و با مال زیاد آنان را بی‌نیاز ساخته است برای عمل به احکام شرعی اهمیتی قایل نمی‌شوند. با حلال الله خود را از حرام بی‌نیاز نمی‌سازند؛ بلکه برای ازدیاد سرمایه از هر راهی که باشد کوشش می‌کنند. حلال و حرام برایشان فرقی نمی‌کند. و این جز به خاطر ضعف ایمان و عدم ترس از الله و غلبه‌ی حب دنیا در قلبشان عامل دیگری ندارد. از الله تعالى مسئلت داریم که همه ما را از ارتکاب خلاف شرع نجات دهد.

این وضعیت اسفبار بیشتر مسلمانان را در بر گرفته است؛ و هشداری است بر عذاب الهی. الله تعالى ما را از فرجام گناهان و معاصی بر حذر داشته و بیم داده است.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَٱتَّقُواْ فِتۡنَةٗ لَّا تُصِيبَنَّ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمۡ خَآصَّةٗۖ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ٢٥﴾ [الأنفال: ۲۵]. «و از فتن‌های بپرهیزید که تن‌ها به ستمکاران شما نمی‌رسد. (بلکه همه را فرا خواهد گرفت، چرا که دیگران سکوت اختیار کرده‌اند)؛ و بدانید که الله کیفر شدید دارد».

من به مسئولین نشریات داخلی به طور خاص و نشریات اسلامی به طور عام توصیه می‌کنم، اجازه ندهند چیزی که مخالف دین و شریعت الهی است در نشریات منتشر شود. بدون شک این کار بر آنان واجب است و اگرکوتاهی کنند باید در پیشگاه پروردگار پاسخ گو باشند. همهء برادران مسلمانم را توصیه می‌کنم که از الله بترسند و به کتاب الله و سنت پیامبرشان، محّمد ج روی آورند. با قناعت به حلال‌‌های الهی از حرام پرهیز کنند و کتاب‌ها و نشریاتی که گاهی منتشر می‌شوند و سپرده‌گذاری در بانک‌‌ها ربوی را جایز اعلام می‌کنند یا خطرات آن را کم جلوه می‌دهند آنان را فریب ندهد؛ زیرا این نوشته‌‌ها و فتوا‌‌ها مورد تایید ادله معتبر شرعی نیست. از قرآن و سنت هیچ دلیلی ندارند. بلکه تن‌‌ها نظریه و تأویل اشخاص است.

از الله برای خود و آنان هدایت و سلامت از فتنه‌‌های گمراه کننده را خواستاریم می‌خواهیم. که عموم مسلمانان و به ویژه حاکمان و مسئولان امر مسلمان را به عمل به کتاب الله و سنت پیامبر ج و اجرای احکام شریعت در تمام زمینه‌‌های عمومی و خصوصی توفیق دهد و پیشانی آنان را بگیرد و به‌سوی آن چه مصلحت دین و دنیا است هدایت کند و از راه غضب ‌شدگان و گمراهان آنان را نجات دهد. که او ولی توفیق و قادر به آن است

و صلی‌الله علی‌آله و صحبه اجمعین. والسلام علیکم ورحمه‌الله و برکاته

شیخ ابن باز ـ مجموعه فتاوی و مقالات متنوعة (۱۳۷/۱۹)

[۱۲۱۳] مسلم (۱۰۱۵). [۱۲۱۴] ترمذی (۲۴۱۶) شبیه آن را از ابن مسعود س (۲۴۱۷) را از ابی‌برزه. در جای دوم گفته حسن صحیح. آلبانی حدیث مسعود را حسن و ابو برزه را صحیح دانسته است. در صحیح سنن ترمذی (۹۶۹-۱۹۷۰). [۱۲۱۵] بخاری (۲۷۶۶) ـ مسلم (۸۹). [۱۲۱۶] مسلم (۱۵۹۸) .