[۱۰۴] حرمت سفر زن بدون محرم و دلایل آن
الحمد لله والصلوة والسلام علي رسوله وآله وصحبه...و بعد:
کمیته دائم پژوهش‌‌های علمی و افتا نام‌های از طرف رئیس امور دانشجویان در دانشگاه ریاض از دکتر محیی الدین خلیل رئیس بخش فرهنگ اسلامی دریافت کرد که به رئیس کل داده شده و در طی نامه شماره (۲۵۵۴/۲/د) تاریخ ۷/۸/۹۹هـ به کمیته محول گردید، و در آن سؤال زیر مطرح گردیده است:
س: دختران دانشجو که خارج از شهر ریاض در خوابگاه «ام المؤمنین» سکونت دارند، و در تعطیلات رسمی یا در تعطیلات آخر هفته به شهر‌‌های خود سفر می‌کنند، اغلب آن‌‌ها با هواپیما به شهر جده یا شهر ظهران مسافرت می‌کنند. مدیریت امور دانشجویان شرط گذاشته که باید با هر دختر دانشجویی محرم او همراه باشد، این همراهی محرم برای همه دختران دانشجو و در همه اوقات میسّر نیست، گاهی به خاطر شرایط اضطراری دختر دانشجو مجبور است به سفر برود. بعضی از دانشجویان از این قانون شکایت دارند و می‌گویند با توجه به شرایطی که ما داریم شریعت سفر بدون محرم را جایز می‌داند، چون سفر از چند ساعت بیشتر طولانی نمی‌شود و استناد می‌کنند که پیامبر ج می‌فرماید: «لایحل لامرأة تومن بالله والیوم الآخر أن تسافر سفراً یکون ثلاثة فصاعداً إلا ومعها أبوها أو أخوها أو زوجها أو ابنها أو ذو حرمة منها». «زنی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد برایش جایز نیست که سفری بیش از سه روز برور مگر آنکه پدر یا برادر یا شوهر یا پسر یا محرمش همراه او باشد».
ابو هریره س از پیامبر ج روایت می‌کند: «لا تسافر امرأة مسیرة یوم ولیلة إلا ومعها محرم». «هیچ زنی بدون محرم به مسافت یک شب و یک روز سفر نکند».
همچنین از ابو هریره س روایت است که پیامبر ج فرمود: «لا یحل لامرأة مسلمة تسافر مسیرة لیلة إلا ومعها رجل ذو حرمة منها». «برای هیچ زن مسلمانی جایز نیست که مسافت یک شب را بدون محرم سفر کند».
لطفاً توضیح دهید آیا از لحاظ شرعی جایز است که دختر دانشجو از ریاض به جده یا ظهران بدون محرم با هواپیما مسافرت کند.
پاسخ:
ج: شریعت اسلامی‌براساس جلب منافع و دفع مفاسد استوار است، یکی از مقاصد ضروری شریعت: حفظ نسب و آبروست، در قرآن و سنت دلایل روشنی هست که بر این امر دلالت دارد. از اموری که منجر به اختلاط نسب و هتک حیثیت مردم می‌شود باید از آن‌‌ها جلوگیری شود مانند تن‌‌ها بودن زن، با نامحرم، یکی از مواردی که احتمال می‌رود منجر به زشتی شود و سبب اختلاط نسب شود، مسافرت زن بدون محرم است، از این رو سفر زن بدون محرم حرام است؛ چون ابن عمر از پیامبر ج روایت می‌کند: «لَا تُسَافِرُ الْـمَرْأَةُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا وَمَعَهَا ذُو مَحْرَمٍ [۲۰۲۱]. «زن به مسافت سه روز بدون محرم سفر نکند».
از ابو هریره روایت است که پیامبر ج فرمود: «لا تُسَافِرِ المرأةُ بَرِیداً إلا ومَعَهَا مَحرَمٌ یَحرُمُ عَلَیها [۲۰۲۲]. «زن حق ندارد دو فرسخ بدون محرم برود».
ابن عباس از پیامبر ج روایت می‌کند که فرمود: «لَا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ إِلَّا وَمَعَهَا ذُو مَحْرَمٍ، لَا تُسَافِرُ الْـمَرْأَةُ إِلَّا مَعَ ذِي مَحْرَمٍ». «هیچ زنی با مرد نامحرمی به خلوت ننشیند مگر آنکه محرم او حضور داشته باشد، و زن بدون محرم سفر نکند».
آنگاه مردی بلند شد و گفت:ای رسول خدا زنم به سفر حج رفته است و من اسم خود را برای شرکت در فلان غزوه نوشته ام، پیامبر ج فرمود: «انْطَلِقْ فَحُجَّ مَعَ امْرَأَتِكَ [۲۰۲۳]. «برو همراه زنت حج کن» احمد و بخاری و مسلم روایت کرده‌اند.
در بعضی از روایات مسافت یک روز [۲۰۲۴] و در بعضی از روایات مسافت یک شب [۲۰۲۵] و در بعضی از روایات سه میل تعیین شده است. تعیین این مدت مراد نیست، بلکه بیان واقعیت امر است پس نمی‌توان به مفهوم این روایات عمل کرد، و از طرفی دیگر در این احادیث سفر زن محدود به زمان است که روایت ابن عباس با آن‌‌ها مخالف است، بنابراین مدتی که در روایات بیان شده است، مراد نیست؛ بلکه آنچه از مجموع روایات به دست می‌آید این است که مطلق سفر، بدون محرم جایز نیست خواه مسافت سفر کوتاه باشد یا طولانی، و خواه زن پیر باشد یا جوان، سفر دریایی باشد یا هوایی یا خشکی، کسانی که گفته‌اند نهی وارد شده در حدیث، مخصوص زن جوان است، یا مسافت تعیین شده در احادیث را در نظر گرفته و حرمت را مقید به آن نموده یا گفته‌اند این در صورت نا امن بودن راه است، همه این‌‌ها را حدیث ابن عبّاس رد می‌کند، چون حدیث ابن عباس منطوق است، یعنی در آن تصریح شده است که سفر بدون محرم جایز نیست، پس بر مفهوم عدد که در احادیث دیگر آمده مقدم می‌باشد.
بنابراین سفر زنان با هواپیما بدون شوهر و بدون محرم ممنوع است، خواه این زن‌ها دانشجو باشند یا غیر دانشجو، چون سفر است و عموم نهی وارد شده در حدیث بر آن صدق پیدا می‌کند.
و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه وسلم.
فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الإفتاء (۱۷/۳۱۰).
[۲۰۲۱] البخاری (۱۰۸۶،۱۰۸۷) مسلم (۱۳۳۸،۱۳۳۹). [۲۰۲۲] أبوداود (۱۷۲۵)، وابن خزیمة (۲۵۲۶)، و ابن حبان فی صحیحه (۲۷۲۷)، والحاکم ۱/۴۴۲ (۱۶۱۶) و صححه و أقرَّهُ الذهبی. وانظر: «فیض القدیر» (۶/۳۹۸)، و «التیسیر بشرح الجامع الصغیر» (۲/۴۹۳). [۲۰۲۳] تخریج حدیث در فتوای ۶۹ این باب ذکر شد. [۲۰۲۴] مسلم (۱۳۳۹). [۲۰۲۵] مسلم (۱۳۳۹).