فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲] هجرت در هر زمان با رعایت شرایط، جایز است

س: در حدیث نبوی آمده که رسول الله ج در زمان فتح مکه فرمودند: «لا هجرة بعد الفتح». «بعد از فتح هجرتی وجود ندارد». آیا این حدیث صحیح است؟ آیا می‌توان این طور استنباط کرد که مظلومان و ستم‌دید‌گان افغانستان، سوریه و دیگر کشورها، نباید از سرزمین خود هجرت کنند؟ یا این که مکه سرزمین اسلامی‌گشته و درست نیست که مسلمان از آن‌جا هجرت کند.

ج: این حدیث که رسول الله ج می‌فرماید: «لاهِجرةَ بعدَ الفَتحِ، ولكن جهادٌ ونيَّة». «هجرتی بعد از فتح نیست، بلکه جهاد و نیت است». حدیثی صحیح است، که در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده است.

ابن‌عباس ب از رسول الله ج روایت می‌کند که در روز فتح مکه فرمودند: «لاهِجرةَ بعدَ الفَتحِ، ولكن جهادٌ ونيَّة وإذا استُنفِرتُم فَانفِرُوا» [۱۰۸۲]. «هجرتی بعد از فتح (مکه) نیست، بلکه جهاد و نیت است پس هرگاه از شما طلب جهاد و مبارزه شد، مبارزه کنید».

حافظ (ابن حجر) در «الفتح» در شرح این قسمت از حدیث رسول الله ج که می‌فرماید: «لكن جهاد ونية»: (بلکه جهاد و نیت است) می‌نویسد: علامه طیبی و دیگران می‌گویند: این استدراک ایجاب می‌کند که با حکم ما قبل مخالفت شود. معنی آن به این گونه است که «هجرتی که در آن ترک وطن مقصود بود و از افراد خواسته می‌شد به مدینه هجرت کنند تمام شده است؛ اما ترک وطن به سبب جهاد، هم‌چنان به قوت خود باقی است و نیز حکم ترک وطن به نیت خیر مانند: فرار از دیار کفر یا هجرت در راه کسب علم یا گریز از فتنه‌ها، برای حفظ دین که همه‌ی این‌‌ها را شامل می‌شود هم‌چنان باقی است».

خیر در این است که بیرون شدن از هر شهری که به صلاح دینش باشد، برایش بهتر است، برابر است که هجرت نامیده بشود، یا نشود.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم

فتاوی انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۱۲/۴۹، ۵۰)

[۱۰۸۲] بخاری (۳۰۷۷،۲۸۲۵،۲۷۸۳،۱۸۳۴)، و مسلم (۱۸۶۴،۱۳۵۳).