فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۰۷] حکم مسافرت زن بدون محرم با هواپیما (گفتاری از شیخ ابن جبرین)

س: مشکل مسافرت زن بدون محرم با هواپیما همچنان مطرح است، برخی از علما معتقدند مسافرت زن همراه با زنان مورد اعتماد در هواپیما جایز است. برخی از علما معتقدند این کار ناجایز است. لطفاً نظر صحیح را در این مورد اعلام دارید.

ج: در احادیث از مسافرت زن بدون محرم نهی شده است. پیامبر ج می‌فرماید: «لَا تُسَافِرُ الْـمَرْأَةُ مَسِيرَةَ ثَلَاثِ لَیَالٍ إلا مَعَ ذِی مَحرَمٍ [۲۰۲۸]. «زن به مسافت سه شب بدون محرم سفر نکند». در روایتی آمده: «مَسِیرَةَ یُومَینِ [۲۰۲۹]. مسافت دو روز. و در روایتی آمده: «مَسِیرَةَ یَومٍ إلا مَعَ ذِی مَحرَمٍ [۲۰۳۰]. مسافت یک روز.

تمام این احادیث دلالت می‌کند که مسافرت زن بدون محرم حرام است؛ زیرا سفر آبستن حوادث است، در مسیر‌های طولانی فاسقان و فاجران و دزدان در کمین نشسته‌اند تا در هر شرایطی عرصه را بر دیگران نا امن کنند، در گذشته سفر با خر و اسب و شتر انجام می‌گرفت و سفر‌های دریایی نیز با کشتی‌های آن زمان انجام می‌شد، پر واضح است که مدت زمان سفر با وسایل و امکانات آن روز طولانی می‌شد و کسی که به سفر می‌رفت مدت زیادی از بستگان و خانواده‌اش دور می‌بود و در مسیر سفر با مشکلات زیادی روبرو می‌شد، از این رو پیامبر خدا ج زنان را از مسافرت بدون محرم منع نمودند، حتی سفر حج و امثال آن.

از طرفی جواز مسافرت برای زن بدون محرم در صورت ضرورت و نیاز در مواردی روایت شده است، پیامبر ج عمروبن أمیة الضمری را به حبشه فرستاد تا ام حبیبه را که عقد نکاحش با رسول الله منعقد شده بود از حبشه به مدینه بیاورد. (قابل ذکر است که هیچ یک از محارم ام حبیبه با ایشان همراه نبود) همچنین زینب، دختر پیامبر ج که شوهرش جزو اسرای غزوه بدر بود، رسول الله شوهر ایشان را آزاد نمود به این شرط که زینب را از مکه به مدینه بفرستد، زینب به همراه برخی از صحابه از مکه به مدینه آمد و این سفر ده روز طول کشید، قابل ذکر است که محرمی با زینب همراه نبود. برخی از علمای –مالکیه- [۲۰۳۱] اجازه داده‌اند که زن می‌تواند با همراهی زنان قابل اعتماد به حج فرضی برود، هرچند مسیر طولانی باشد، مثل آفریقا و مغرب که مسیر آن تا عربستان یکماه یا بیشتر طول می‌کشد، باید توجه داشت زمانی که زنی بدون محرم به سفر می‌رود احتمال انجام فواحش و منکرات زیاد است و این احتمالات با وجود زنانی قابل اعتماد در مسیر سفر به حداقل می‌رسد و یا کاملاً منتفی می‌شود، بنابراین وجود احتمالات و گمآن‌‌ها مانع از انجام فریضه حج نمی‌شود، اما در این زمان، شهر‌‌ها نزدیک به هم هستند و سفر با امکانات پیشرفت‌های صورت می‌گیرد که دورترین مسیر‌ها را در مدت زمانی‌اندک طی می‌کنند.

با توجه به تمام این تفاصیل، نظر بنده این است که زن می‌تواند بدون محرم مسیری را که با هواپیما نصف روز یا دو سوم روز طول می‌کشد به مسافرت برود به این صورت که محرم اول او را تا فرودگاه همراهی کند و با محرم دوم تماس بگیرد تا در مقصد به استقبالش بیاید و او را تحویل بگیرد، باید توجه نمود که زن در هواپیما با نامحرم تن‌‌ها نیست؛ زیرا مسافران زیادی در هواپیما هستند و این خانم هم مثل یکی دیگر از مسافران بر هواپیما سوار است و بیم و هراسی هم وجود ندارد. احتمالاتی که در نظر گرفته می‌شود به ندرت اتفاق می‌افتد؛ و اصل، سلامت و امنیت است که شامل سفر حج و سفر‌های دیگر می‌شود، بر این اساس بنده به خاطر اصل آسانگیری بر مسلمانان، جواز آن را ترجیح می‌دهم. الله تعالى از خطا‌ها و اشتباهات همه ما در گذر نماید، و الله اعلم.

فتوا با امضای شیخ ابن جبرین مورخ ۱۹/۱۱/۱۴۱۶.

س۲- دختر دانشجوئی است و به خواست الهی انسانی پایبند به شریعت است، دوست دارد تحصیلاتش را ادامه دهد اما از آنجائی که از تابعیت کشور سعودی برخوردار نیست در این کشور نمی‌تواند درسش را ادامه دهد آیا می‌تواند بدون محرم به کشور خودش برود و آنجا درسش را در کنار خویشاوندان محرمش ادامه دهدیا خیر؟

ج۲- اگر مسیر سفر کمتر از یک شبانه روز باشد مسافرت با هواپیما اشکالی ندارد؛ به این صورت که همسرش او را تا ورود به هواپیما همراهی کند سپس به یکی از برادران زوجه‌اش تماس بگیرد تا پس از فرود هواپیما او را همراهی کند؛ به دلیل حدیثی که پیامبر فرموده: «لا تُسَافِرِ المرأةُ یوماً ولیلةً إلا مع ذِی مَحرَمٍ [۲۰۳۲]. «زن اجازه ندارد مسیر یک شبانه روز را بدون محرم به مسافرت برود». مفهوم این حدیث این است که اگر مسیر سفر کمتر از یک شبانه روز باشد می‌تواند به سفر برود، بویژه که در هواپیما افراد زیادی حضور دارند اعم از زنان و مردان، و از طرفی از امنیت لازم هم برخوردار است بدون اینکه تهدیدی در کار باشدو یا خلوتی صورت گیرد و ممنوعیتی شرعی باشد. و الله اعلم.

فتوا با امضای شیخ ابن جبرین مورخه ۱۹/۱۸/۱۴۱۶.

[۲۰۲۸] البخاری (۱۰۸۶،۱۰۸۷) مسلم (۱۳۳۸،۱۳۳۹). [۲۰۲۹] البخاری (۱۱۹۷،۱۸۶۴،۱۹۹۵) مسلم (۸۲۷) بعد (۱۳۳۸). [۲۰۳۰] مسلم (۱۳۳۹). [۲۰۳۱] همچنین است قول شوافع. البته این مورد محدود به سفر برای انجام فریضه حج است؛ بنابر این بالاجماع شامل سفرهای اختیاری نمی‌شود. ن. ک.«الفقه الاسلامی و ادلته» زحیلی (۳/۲۰۹۲، ۲۰۹۳). [۲۰۳۲] مسلم (۱۳۳۹).