فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۲۴] معنی حدیث «نَاقِصَاتُ عَقْلٍ وَدِينٍ» (عقل ودین زنها ناقص است)

س: بعضی از مردم می‌گویند زنان در عقل و دین و میراث و شهادت ناقص‌اند و سهم کمتری نسبت به مردان دارند. بعضی می‌گویند خداوند آن‌‌ها را در پاداش و عقاب با مردان برابر قرارداده است. نظر شما چیست آیا این حکم از نظر شرعی صحیح است؟

ج: شریعت اسلامی جایگاه زن را بالا برده و آن را در جایی که شایسته‌ی آن است قرار داده تا این گونه از کرامتش پاسداری نماید. شریعت، شوهر و ولی زن را مکلف نمو ده تا مخارج او را تامین کنند و به خوبی از او سرپرستی نمایند و به نیکویی با او رفتار شود. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَعَاشِرُوهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ﴾ [النساء: ۱۹]. «و با آنان به شایستگى رفتار کنید».

از پیامبر ج روایت است که فرمود: «خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لأَهْلِهِ، وَأَنَا خَيْرُكُمْ لأَهْلِى [۲۰۵۳]. «بهترین شما کسانی هستند که از نظر رفتار و اخلاق و مهربانی با زنانشان بهترین باشند و من ازهمه‌ی شمارفتار بهتری با خانواده ام دارم».

اسلام همه حقوق و تصرفات شرعی را که مناسب با شخصیت زن است به زن داده، چنانکه خداوند می‌فرماید: ﴿وَلَهُنَّ مِثۡلُ ٱلَّذِي عَلَيۡهِنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَيۡهِنَّ دَرَجَةٞۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾ [البقرة: ۲۲۸]. «و زنان از همچون حقى که [شوهران ] به طور شایسته بر آنان دارند، بر خور دارند و مردان بر آنان [به مرتبتى ] برترى دارند و خداوند پیروزمند فرزانه است».

یعنی در معاملات مختلف از قبیل خرید و فروش و صلح و وکالت و عاریت و ودیعه و.... مانند مردان هستند. همچنین عباداتی که مناسب زن است بر زن واجب گردانیده مانند: طهارت، نماز، روزه، زکات و حج.

اما شریعت اسلامی در ارث سهمیه زن را نصف سهمیه مرد قرار داده است؛ چون زن مکلف نیست که مخارج خود و خانه و فرزندانش را بپردازد، بلکه این مرد است که به تهیه این هزینه‌‌ها مکلف گردیده است.

همچنین در شریعت اسلامی شهادت دو زن برابر با شهادت یک مرد است؛ اما فقط در بعضی موارد؛ زیرا طبعاً زن دچار فراموشی می‌شود، زیرا در معرض عادت ماهیانه، حاملگی، وضع حمل و تربیت فرزندان قرار دارد و همه این موارد خاطر او را مشغول می‌کند از این رو شریعت می‌گوید: باید دو زن باشند که شهادت دهند، تا بهتر و دقیقتر شهادت دهند. اما در امور ویژه زنان شهادت یک زن کفایت می‌کند مانند رضاع، عیب‌‌های نکاح و غیره.

زن و مرد در پاداش در برابر ایمان و عمل صالح و حیات طیبه در دنیا و پاداش فراوان در آخرت برابر هستند؛ خداوند متعال می‌فرماید: ﴿مَنۡ عَمِلَ صَٰلِحٗا مِّن ذَكَرٍ أَوۡ أُنثَىٰ وَهُوَ مُؤۡمِنٞ فَلَنُحۡيِيَنَّهُۥ حَيَوٰةٗ طَيِّبَةٗۖ وَلَنَجۡزِيَنَّهُمۡ أَجۡرَهُم بِأَحۡسَنِ مَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ٩٧﴾ [النحل: ۹۷]. «هرکس در حالى که مؤمن است کار شایسته انجام دهد، مرد باشد یا زن، او را به زندگانى اى پاک زنده مى داریم و پاداششان را به [حسب ] نیکوترین آنچه مى کردند، به آنان مى دهیم (۹۷)».

پس زن حقوقی دارد و واجبات و وظایفی بر عهده او هست، همانطور که مرد از یک سو حقوقی دارد و از سوی دیگر واجباتی بر او هست، و کار‌هایی هست که مناسب مردان می‌باشند و منوط به مردان است، چنان که اموری هست که مناسب زنان می‌باشند و منوط به زنان است.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی محمد و آله و صحبه و سلم.

فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الإفتاء (۱۷/۶- ۸).

[۲۰۵۳] الترمذی (۳۸۹۵) وابن ماجه (۱۹۷۷)، والدارمی (۲۲۶۰)، وابن حبان (۴۱۷۷،۴۱۸۶)، و البیهقی فی «الکبری» ۷/۴۶۸ (۱۵۴۷۷) و قال الترمذی: «حسن غریب صحیح».