فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۴۴] آیا حکم پایین‌تر گذاشتن شلوار از شتالنگ پا مخصوص تکبر است؟

س: حکم پایین‌تر گذاشتن لباس از شتالنگ پا به قصد تکبر یا بدون آن چیست؟ اگر انسان از سوی خانواده‌اش یا به علت معمول بودن این امر مجبور باشد، حکمش چیست؟

ج: پایین‌تر گذاشتن شلوار از شتالنگ پا برای مردان حرام است. چون پیامبر ج می‌فرماید: «مَا أَسْفَلَ مِنْ الْـكَعْبَيْنِ مِنْ الْـإِزَارِ فَفِي النَّارِ» [۱۵۴۵]. «آنچه از شلوار که پایین‌تر از شتالنگ باشد در جهنم است».

از ابوذرس روایت است که پیامبر ج فرمود: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمْ اللَّـهُ يَوْمَ الْـقِيَامَةِ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: الْـمَنَّانُ بِمَا أَعْطَى وَالْـمُسْبِلُ إِزَارَهُ وَالْـمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْـحَلِفِ الْـكَاذِبِ» [۱۵۴۶] . «سه نفر‌اند که روز قیامت الله با آن‌‌ها سخن نمی‌گوید و به آن‌‌ها نگاه نمی‌کند و آنان را پاک نمی‌گرداند و عذاب دردناکی دارند: کسی که شلوارش را پایین‌تر از شتالنگ می‌گذارد، و کسی که منّت می‌گذارد، و کسی که کالایش را با قسم دروغین می‌فروشد».

این دو حدیث و دیگر احادیث که به همین معنا آمده‌اند به طور عام و کلی، پایین‌تر گذاشتن شلوار از شتالنگ پا را خواه از روی تکبر باشد، خواه دلیل دیگری داشته باشد، حرام قرار می‌دهند؛ چون پیامبر ج به طور مطلق و کلی فرموده و مقیّد نکرده است. اگر اسبال به خاطر تکبر باشد، گناه آن بزرگتر و وعیدش سخت تر است.

زیرا پیامبر ج می‌فرماید: «مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرْ اللَّـهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْـقِيَامَةِ» [۱۵۴۷] . «کسی که لباسش را به قصد تکبر پایین بکشاند، الله تعالى در روز قیامت به او نگاه نمی‌کند».

نباید گمان برد که فقط اسبال زمانی ممنوع است که به قصد تکبر باشد، چون پیامبر ج در حدیث دیگر این قید را ذکر نکرده است؛ و آن حدیث این است که ایشان ج به یکی از یارانش فرمود: «إِيَّاكَ وَإِسْبَالَ الْـإِزَارِ فَآنها مِنْ الْـمَخِيلَةِ» [۱۵۴۸]. «از پایین‌تر گذاشتن شلوار از شتالنگ پا بپرهیز؛ زیرا این کار نوعی تکبر است».

پس پیامبر ج اسبال را تکبر شمرده است. چون اغلب این گونه است که افراد از روی تکبر لباسشان را پایین می‌گذارند. هرکسی به قصد تکبر این را نکند باید دانست که عمل او وسیل‌های برای تکبر است، و وسیله، حکمِ غایت را دارد. همچنین این کار اسراف می‌باشد. فرد، لباسش را در معرض آلودگی قرار می‌دهد. اینجاست که عمرس جوانی را دید که لباسش از آنجا که دراز است به زمین می‌خورد، به او گفت: «ارْفَعْ ثَوْبَكَ؛ فَإِنَّهُ أَتْقَى لِرَبِّكَ، وأَبْقَى لِثَوْبِكَ» [۱۵۴۹] . «لباست را بالا بزن، چون با این کار تقوای الهی بیشتر رعایت می‌شود و لباست هم تمیزتر باقی می‌ماند».

امّا این که وقتی ابوبکر صدیقس به پیامبر ج گفت:‌ای رسول الله شلوارم از شتالنگ پایین‌تر می‌افتد؛ مگر آن که مواظب آن باشم، آنگاه پیامبر ج فرمود: «لَسْتَ مِمَّنْ يَصْنَعُهُ خُيَلَاءَ» [۱۵۵۰]. «تو از کسانی نیستی که به قصد تکبّر شلوارشان را از شتالنگ پا پایین‌تر می‌گذارند».

منظور پیامبر ج این بود که هر کسی مواظب لباسش هست وقتی که پایین می‌شود، آن را بالا می‌زند، از جمله کسانی نیست که لباسشان را از روی تکبّر دراز و پایین نگاه می‌دارند؛ بلکه لباسشان پایین می‌آید و آن‌‌ها آن را بالا می‌زنند و مواظب آن هستند. بدون شک چنین کسی معذور است. امّا کسی که قصداً آن را پایین می‌گذارد؛ خواه لباس: پیراهن باشد، خواه شلوار، خواه ازار، چنین کسی در وعید داخل است و در پایین گذاشتن لباسش معذور شمرده نمی‌شود؛ چون احادیث صحیحی که از اسبال منع می‌کنند، کلمات و مفهوم آن، وی را شامل می‌شوند.

پس باید هر مسلمانی از اسبال و پایین گذاشتن لباس بپرهیزد و در این مورد از الله بترسد و لباسش را پایین‌تر از شتالنگ پا نگذارد تا به این احادیث صحیح عمل نموده باشد و از خشم و عذاب الهی خودش را نجات دهد. والله ولی التوفیق

شیخ ابن باز، کتاب الدعوة ص ۱۲۸-۱۲۹

[۱۵۴۵] بخاری ۵۷۸۷. [۱۵۴۶] مسلم ۱۰۶. [۱۵۴۷] بخاری۶۶۵ ۳ و مسلم ۲۰۸۵. [۱۵۴۸] احمد (۴/۶۵، ۵/۳۷۷،۶۴،۶۳) و ابوداود۴۰۸۴ و النسائی فی «الکبری» (۹۶۹۱-۹۶۹۳) و ابن حبان (۵۲۲،۵۲۱) و صححه الألبانی؛ کما فی «صحیح أبو داود» (۳۴۴۲). [۱۵۴۹] بخاری ۳۷۰۰. [۱۵۵۰] بخاری ۵۷۸۴.