فقه و اجتهاد امام بخاری
در اینکه امام بخاری /فقیهی بزرگ و مجتهدی توانا بود، هیچگونه شک و تردیدی وجود ندارد. فهم عمیق ایشان نسبت به کتاب الله و سنت رسول اللهجرا می‌توان از نوشته‌هایش و همچنین آرای علماء درباره وی دانست. و اینک نمونه‌هایی از اقوال علما درباره فقه و اجتهاد امام بخاری:
عبدالله بن محمد مسندی می‌گوید: محمد بن اسماعیل، امامی است. پس هر کس او را امام نداند، خودش متهم است.
ابو حاتم رازی: «محمد بن اسماعیل بخاری، دانشمندترین شخصی است که وارد عراق شده است».
صالح بن محمد جزره: «هیچ انسانی در خراسان، فهمیده‌تر از محمد بن اسماعیل ندیده‌‌ام».
سلیم بن مجاهد: «مدت شصت سال است که فردی فقیه‌تر، پرهیزگارتر و زاهدتر از محمد بن اسماعیل ندیده‌‌ام».
قتیبه بن سعید: «با فقهاء، زاهدان و عابدان، مجالست نمودم. از وقتیکه بیاد دارم شخصی مثل محمد بن اسماعیل ندیده‌‌ام. محمد بن اسماعیل در زمان خودش، مانند عمر سدر میان صحابه بود».
دارمی: «من علمای حرمین، حجاز، شام و عراق را دیده‌ام، اما در میان آنان، فردی جامع‌تر از محمد بن اسماعیل سراغ ندارم. محمد بن اسماعیل از همه ما، عالم‌تر و فقیه‌تر است و بیشتر از همه ما بدنبال علم و دانش می‌رود».
محمد بن نصر شافعی: «به بصره، شام و حجاز و کوفه رفتم و با علمای این شهرها ملاقات کردم. هرگاه ذکر محمد بن اسماعیل به میان می‌آمد، او را بر خود ترجیح می‌دادند».
نعیم بن حماد خزاعی: «محمد بن اسماعیل، فقیه این امت است».
بندار: «محمد بن اسماعیل، فقیه‌ترین شخص زمان ماست».
حاشد بن اسماعیل: «در بصره بودم که خبر آمدن محمد بن اسماعیل را شنیدم. هنگامی که آمد، محمد بن بشار گفت: «امروز سردار فقهاء آمد».
علاوه بر این، فقه و اجتهاد امام بخاری /از عناوین ابواب صحیح بخاری کاملاً هویدا و آشکار است. اگر ما به عناوین ابواب صحیح بخاری دقت کنیم، به قدرت استدلال وی، بصیرت، توان استنباط و استخراج احکام فقهی توسط ایشان پی خواهیم برد و متوجه خواهیم شد که رتبه او در فقه، کمتر از رتبه او در علم حدیث نیست.
امام نووی /: امام بخاری /در انواع علوم از توانایی ویژه‌ای برخوردار بوده است و در استخراج و اثبات نکات ریز حدیث، کسی به پای او نمی‌رسد. و بدون تردید هر کس با خواندن کتابش، به این نکته پی خواهد برد.