منزلت و ارزش نماز در اسلام
نماز در دین اسلام پایه و منزلتی دارد که منزلت و پایه هیچ عبادت دیگر بدان نمی‌رسد و با آن برابر نمی‌کند. نماز پایه و اساس و ستون دین است که بدون آن دین بر پای نمی‌ماند. پیامبرص، فرموده است: «رأس الامر الاسلام، وعموده الصلاة، وذروة سنامه الجهاد فی سبیل الله»«سر کارها اسلام است، و ستون آن نماز است، و بلندترین قله آن جهاد در راه خدا است». نماز نخستین عبادتی است که خدا و اجب کرده است. خداوند در شب معراج در خطاب مستقیم و بدون و اسطه، با پیامبرصآن را و اجب نمود. انس‌گفته است: «در شب اسرا» پنجاه نماز (در شبانه روز) بر پیامبرصفرض گردید. سپس کاهش یافت تا اینکه بصورت پنج بار در شبانه روز در آمد. سپس ندا در آمد: ای محمد: بیگمان سخن من تغییر ناپذیر است، پس بیگمان این پنج نماز شما، پاداش پنجاه بار نماز خواندن را در شبانه روز دارد». احمد و نسائی و ترمذی آن را روایت کرده‌اند و ترمذی آن را «صحیح» دانسته است. نماز نخستین چیزی است که بنده خدا در باره آن مورد باز خواست قرار می‌گیرد. عبدالله بن قرط نقل کرده است که پیامبرصفرمود: «أول ما یحاسب علیه العبد یوم القیامة الصلاة فإن صلحت صلح سائر عمله، وإن فسدت فسد سائر عمله»«نخستین چیزی که انسان در روز قیامت بر آن باز خواست خواهد شد، نماز است، اگر کار آن درست باشد، دیگر کارهایش نیز درست است، و اگر کار آن تباه گردد، دیگر کارهایش نیز تباه می‌گردد». طبرانی آن را روایت کرده است.
نماز آخرین چیزی بود که پیامبرصبهنگام رحلت و ترک دنیا، آن را به امت خود سفارش و توصیه نمود و در و قتی که آخرین نفس‌های خود را می‌کشید، می‌فرمود: «الصلاة الصلاة، وما ملكت أیمانكم»«نماز، نماز و زنانی را که در جنگ به اسارت می‌گیرید (یعنی مواظب نماز باشید و بر ادای آن مواظبت کنید و از زنانی که در جنگ اسیر می‌کنید مراقبت کامل نمائید».
نماز آخرین چیزی است که در دین از دست داده می‌شود. اگر نماز تباه گردد و بجای آورده نشود، همه امور دینی تباه خواهد شد -(با ترک نماز آخرین علاقه و پیوند دینی گسسته می‌شود)- پیامبرصفرموده است: «لتنقضن عرى الاسلام عروة عروة فكلما انتقضت عروة تشبث الناس قبالتی تلیها فأولهن نقضا الحكم وآخرهن الصلاة»«گره‌های اسلام یکی بعد از دیگری باز می‌شود -(اگر یکی باز شد، موجب باز شدن دیگری نیز می‌شود)-هرگاه گرهی باز شد مردم به گره بعدی متشبث می‌گردند. نخستین گرهی که باز می‌شود داوری است - (نخست داوری درست و مطابق اسلام صورت نمی‌گیرد یا مقصود از حکم حکومت است یعنی اول شیوه حکومت درست اسلامی نقض می‌گردد و به ترک کارهای دیگر دینی منجر می‌گردد) - و آخرین گرهی که از دین اسلام باز می‌شود و نقض و ترک می‌گردد، نماز است». ابن حبان این حدیث را از ابوامامه روایت کرده است.
کسی که آیات قرآن کریم را تتبع و پی‌گیری نماید، در می‌یابد که خدای بزرگ هرگاه نماز را ذکر می‌کند گاهی آن را با ذکر و یاد خدا مقارن می‌سازد: ﴿إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ تَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِۗ وَلَذِكۡرُ ٱللَّهِ أَكۡبَرُۗ﴾[العنكبوت: ۴۵]. «بیگمان نماز اگر همراه اخلاص باشد، نماز گزار را از گناهان بزرگ و زشتی‌ها و تمام آنچه که مخالف شرع خدا باشد، باز می‌دارد».﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن تَزَكَّىٰ١٤ وَذَكَرَ ٱسۡمَ رَبِّهِۦ فَصَلَّىٰ١٥﴾[الأعلى: ۱۴-۱۵]. «بیگمان رستگار است کسی که خود را از کفر و گناهان پاک ساخت و با قلب و زبان یاد پروردگار خود را کرد و با خشوع و دل سپردن به خدا، نمازگزارد».﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِذِكۡرِیٓ١٤﴾[طه: ۱۴]. «همواره بر اقامه نماز مداومت کن تا همیشه مرا به یاد داشته باشی».
و گاهی خداوند نماز را با زکات مقارن می‌سازد: ﴿وَأَقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَۚ﴾[البقرة: ۱۱۰]. «نماز را بپای دارید و زکات دارائی خود را پرداخت کنید».و گاهی آن را با صبر و شکیبائی با هم می‌آورد: ﴿وَٱسۡتَعِینُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ﴾[البقرة: ۴۵]. «برای ادای تکلیفات خود از صبر و شکیبائی و تحمل دشواری‌ها از جمله روزه، و از نماز که قلب را پاک می‌کند و از زشتی‌ها و بدی‌ها منع می‌کند کمک بگیرید».و گاهی آن را با نسک و شعایر دینی همراه می‌سازد: ﴿فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَٱنۡحَرۡ٢﴾[الكوثر: ۲]. «همواره خالصانه برای پروردگارت نماز بگزار و برای سپاسگزار‌ی از او قربانی کن».﴿قُلۡ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُكِی وَمَحۡیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ١٦٢ لَا شَرِیكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِینَ١٦٣﴾[الأنعام: ۱۶۲-۱۶۳]. «بگو نمازم و همۀ عبادت‌هایم و اطاعت و فرمانبرداری که در حال زندگی انجام می‌دهم و ایمان و عمل صالحی که بر آن می‌میرم، همه‌اش خالصانه برای رضای خدا است که پروردگار جهانیان است که تنها او شایستگی عبادت و اطاعت را دارد، که در آفرینش جهان و استحقاق و شایستگی برای پرستش شریک و انبازی ندارد، بیگمان پروردگارم مرا بدین اخلاص و توحید و عمل دستور داده است و من نخستین باور کننده و تسلیم شونده‌ام».و گاهی خدا کارهای نیک را باکلمه صلاه آغاز و افتتاح می‌کند و بدان نیز آن‌ها را پایان می‌دهد، بهمانگونه که در سورۀ «معارج» (از آیه ۲۲ تا ۳۴) و در اول سوره «مومنون» آمده است: ﴿قَدۡ أَفۡلَحَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ١ ٱلَّذِینَ هُمۡ فِی صَلَاتِهِمۡ خَٰشِعُونَ٢﴾[المؤمنون: ۱-۲] إلی قوله: ﴿وَٱلَّذِینَ هُمۡ عَلَىٰ صَلَوَٰتِهِمۡ یُحَافِظُونَ٩ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡوَٰرِثُونَ١٠ ٱلَّذِینَ یَرِثُونَ ٱلۡفِرۡدَوۡسَ هُمۡ فِیهَا خَٰلِدُونَ١١﴾[المؤمنون: ۹-۱۱] . «بیگمان مومنانی که در نمازشان دل به خدا می‌دهند و اخلاص دارند، رستگار هستند... آنان کسانی هستند که بر ادای نمازهای خود محافظت و مداومت می‌کنند، و آنان هستند آن و ارثانی که بهشت را به ارث می‌برند و در آن جاویدان می‌مانند».
تا آنجا اسلام به نماز اهمیت داده و بدان توجه کرده است، که قرآن‌کریم دستور داده که در سفر و غیر سفر و در حال امنیت و خوف بر ادای آن محافظت و مداومت گردد، آنجا که می‌فرماید: ﴿حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ وَٱلصَّلَوٰةِ ٱلۡوُسۡطَىٰ وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِینَ٢٣٨ فَإِنۡ خِفۡتُمۡ فَرِجَالًا أَوۡ رُكۡبَانٗاۖ فَإِذَآ أَمِنتُمۡ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُم مَّا لَمۡ تَكُونُواْ تَعۡلَمُونَ٢٣٩﴾[البقرة: ۲۳۸-۲۳۹]. «در انجام نمازها و (مخصوصا) نماز و سطی (نماز عصر بنا به اصح اقوال) کوشا باشید و پیوسته در ادای آن‌ها بکوشید و از روی خضوع و اطاعت و اخلاص و تسلیم مطلق برای اطاعت خدا برخیزید و آن را بنحو اکمل انجام دهید. اگر (بخاطر جنگ و یا خطر دیگری) ترسیدید، (نماز را ترک نکنید) بلکه آن را در حال پیاده یا سواره انجام دهید، هرگاه امنیت خود را باز یافتید نماز را بطور کامل و صورت معمولی بخوانید و خدا را یاد کنید آنچنان که به شما یاد داد چیزهایی را که نمی‌دانستید».خدا کیفیت گزاردن نماز در حال سفر و جنگ و حال امنیت و عادی را چنین بیان فرموده است: ﴿وَإِذَا ضَرَبۡتُمۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَلَیۡسَ عَلَیۡكُمۡ جُنَاحٌ أَن تَقۡصُرُواْ مِنَ ٱلصَّلَوٰةِ إِنۡ خِفۡتُمۡ أَن یَفۡتِنَكُمُ ٱلَّذِینَ كَفَرُوٓاْۚ إِنَّ ٱلۡكَٰفِرِینَ كَانُواْ لَكُمۡ عَدُوّٗا مُّبِینٗا١٠١ وَإِذَا كُنتَ فِیهِمۡ فَأَقَمۡتَ لَهُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَلۡتَقُمۡ طَآئِفَةٞ مِّنۡهُم مَّعَكَ وَلۡیَأۡخُذُوٓاْ أَسۡلِحَتَهُمۡۖ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلۡیَكُونُواْ مِن وَرَآئِكُمۡ وَلۡتَأۡتِ طَآئِفَةٌ أُخۡرَىٰ لَمۡ یُصَلُّواْ فَلۡیُصَلُّواْ مَعَكَ وَلۡیَأۡخُذُواْ حِذۡرَهُمۡ وَأَسۡلِحَتَهُمۡۗ وَدَّ ٱلَّذِینَ كَفَرُواْ لَوۡ تَغۡفُلُونَ عَنۡ أَسۡلِحَتِكُمۡ وَأَمۡتِعَتِكُمۡ فَیَمِیلُونَ عَلَیۡكُم مَّیۡلَةٗ وَٰحِدَةٗۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَیۡكُمۡ إِن كَانَ بِكُمۡ أَذٗى مِّن مَّطَرٍ أَوۡ كُنتُم مَّرۡضَىٰٓ أَن تَضَعُوٓاْ أَسۡلِحَتَكُمۡۖ وَخُذُواْ حِذۡرَكُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ أَعَدَّ لِلۡكَٰفِرِینَ عَذَابٗا مُّهِینٗا١٠٢ فَإِذَا قَضَیۡتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ قِیَٰمٗا وَقُعُودٗا وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمۡۚ فَإِذَا ٱطۡمَأۡنَنتُمۡ فَأَقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَۚ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ كَانَتۡ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِینَ كِتَٰبٗا مَّوۡقُوتٗا١٠٣﴾[النساء: ۱۰۱-۱۰۳]. «هرگاه سفر کردید، بر شما گناهی نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از فتنه و خطر کافران بترسید زیرا کافران برای شما دشمن آشکاری هستند. و هنگامی که تو در میان آن‌ها باشی و در میدان جنگ برای آن‌ها نماز برپا کنی باید دست‌های از آن‌ها با تو به نماز برخیزند و باید سلاحهای خود را با خود برگیرند و هنگامی که سجده کردند و نماز را به پایان رسانیدند، باید به پشت سر شما به میدان نبرد بروند و آن دسته دیگر که نماز نخوانده‌اند و مشغول پیکار بوده‌اند بیایند و با تو نماز بخوانند و باید آن‌ها و سایل دفاعی و سلاحهای خود را با خود در حال نماز حمل کنند، زیرا کافران دوست دارند که شما از سلاح‌ها و متا‌ع‌های خود غافل شوید و یکمرتبه به شما هجوم کنند و بر شما گناهی نیست و مانعی ندارد، اگر از باران ناراحت هستید و یا بیمار و مجروح باشید، سلاحهای خود را بر زمین بگذارید، و لی و سایل دفاعی (مانند زره و کلاه‌خود) را با خود بردار‌ید، خداوند برای کافران عذاب خوار کننده‌ای فراهم ساخته است. و هنگامی که نماز را به پایان رسانیدید خدا را یاد کنید، در حال ایستادن و نشستن و به هنگامی که به پهلو خوابیده‌اید، و هرگاه آرامش یافتید و حالت خوف زایل گشت، نماز را به صورت معمول انجام دهید. زیرا نماز و ظیفه ثابت و معینی برای مومنان است».کسانی که در ادای نماز سستی می‌کنند یا آن را بجای نمی‌آورند، خداوند بر آنان بسیار سخت گرفته و آنان را تهدید نموده است. تا آنجا که می‌فرماید: ﴿۞فَخَلَفَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ خَلۡفٌ أَضَاعُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّبَعُواْ ٱلشَّهَوَٰتِۖ فَسَوۡفَ یَلۡقَوۡنَ غَیًّا٥٩﴾[مریم: ۵۹]. «بعد از پیامبران و انبیاء نسل‌هائی آمدند که نماز را تباه کردند و آن را بکلی ترک نمودند و از آرزوهای نفسانی خود پیروی کردند و در گناهان فرو رفتند و بخواسته‌های ناروای جسمانی و نفسانی خود پاسخ مثبت دادند و گمراه شدند، بیگمان اینان جزاء و پاداش گمراهی‌های خود را خواهند یافت»﴿فَوَیۡلٞ لِّلۡمُصَلِّینَ٤ ٱلَّذِینَ هُمۡ عَن صَلَاتِهِمۡ سَاهُونَ٥﴾[الماعون: ۴-۵]. «وای برای نمازگزارانی که از نماز خود غافل هستند و آن را بدون خشوع و خضوع و بدون حضور قلب، می‌خوانند و در ادای آن سستی می‌کنند».
چون نماز از جمله بزرگترین کارهایی است که نیازمند هدایت و یژه است، حضرت ابراهیم÷از پروردگار خود خواست که او و نسل او را، برای برپای داشتن نماز موفق بدارد: ﴿رَبِّ ٱجۡعَلۡنِی مُقِیمَ ٱلصَّلَوٰةِ وَمِن ذُرِّیَّتِیۚ رَبَّنَا وَتَقَبَّلۡ دُعَآءِ٤٠﴾[إبراهیم: ۴۰]. «پروردگارا مرا موفق گردان تا نماز را بطور کامل و جامع شرایط و ارکان بجای آورم و نسل مرا نیز بدینکار موفق گردان، پروردگارا دعا و عبادت مرا بپذیر، چه آن تنها برای تو و از روی اخلاص است».