ذکر و یاد خدا
ذکر عبارت است ازتسبیح و تنزیه و حمد و ستایش و و صف خدا بصفات کمال و جلال و جمال او با زبان و قلب. پس هرچیزی که بزبان و قلب جاری شود و این معانی را برساند، ذکر خدا است.
۱- خداوند دستور داده است که از او فراوان یاد کنیم: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِیرٗا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكۡرَةٗ وَأَصِیلًا٤٢﴾[الأحزاب: ۴۱-۴۲]. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، فراوان از الله یاد کنید و هر صبح و شام او را تنزیه و تسبیح کنید».
۲- خداوند می‌گوید هر کس مرا یاد کند، من نیز از او یاد خواهم کرد: ﴿فَٱذۡكُرُونِیٓ أَذۡكُرۡكُم﴾[البقرة: ۱۵۲]. و در حدیث قدسی آمده است که بخاری و مسلم روایت کرده‌اند: «أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی بِی وَأَنَا مَعَهُ حِینَ یَذْكُرَنِی، فإِنْ ذَكَرَنِی فی نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فی نَفْسِی، وَإِنْ ذَكَرَنِی فی مَلإٍ ذَكَرْتُهُ فی مَلإٍ خَیْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ اقْتَرَبَ إلیَّ شِبْراً اقْتَرَبْتُ مِنْهُ ذِراعاً، وَإِنِ اقْتَرَبَ إِلیَّ ذِرَاعاً اقْتَرَبْتُ إلَیْهِ بَاعاً، وإنْ أَتَانِی یَمْشِی أَتَیْتُهُ هَرْوَلَةً»«هر گونه بنده‌ام به من گمان ببرد من با وی چنان رفتار می‌کنم: اگر گمان‌کرد که خداوند دعایش را می‌پذیرد و دعا کرد خداوند دعای او را می‌پذیرد و اگر گمان کرد که خداوند او را می‌آمرزد و طلب استغفار نمود خداوند او را می‌آمرزد. و قتی که بنده من مرا یاد کند من با وی هستم، اگر مرا در دل خویش بخواند و یاد کند، من نیز او را همان‌طور یاد می‌کنم (یعنی پاداش آن را به وی می‌دهم) و اگر مرا در ملاء عام یاد کند من او را در ملاء عامتر یاد کنم (یعنی پاداش برابر عمل است و از نوع آن میباشد) و اگر به اندازه یک و جب با اعمال خویش از من نزدیک شود من باندازه یک ذراع به او نزدیک می‌شوم. بدان پاداش می‌دهم و پاداش بیش از عمل او است. و اگر باندازه یک ذراع به من نزدیک شود، من باندازه یک باع به وی نزدیک می‌شوم و اگر او با گام‌های آهسته به سو من آید، من دوان به سوی اومی‌روم، یعنی هراندازه انسان بیشتر به سوی خدا روی آورد خداوند بیشتر به وی لطف و مرحمت می‌کند».
۳- خداوند اهل ذکر را به «تفرد» سبقت گرفتن اختصاص داده است. پیامبرصدر راه مکه از کنار کوه جمدان گذشت و گفت: «سبق المفردون»«هان شتاب‌کنید که «مفردون» از ما پیش می‌گیرند». گفتند: آنان کیانند؟ ای رسول خدا، فرمود: ﴿وَٱلذَّٰكِرِینَ ٱللَّهَ كَثِیرٗا وَٱلذَّٰكِرَٰتِ﴾[الأحزاب: ۳۵]. «مردان و زنانی که فراوان یاد خداوند می‌کنند».بروایت مسلم.
۴- پیامبرصگفت: زنده حقیقی ذکرگویان هستند. از ابوموسی روایت است که پیامبرصگفت: «مثل الذی یذكر ربه والذی لا یذكر مثل الحی والمیت»«مثل آنکسی که یاد خدا می‌کند و آنکس که یاد خدا نمی‌کند، مثل زنده و مرده است».که ذکر گویان زنده هستند. بروایت بخاری.
۵- ذکر و یاد خداگل سرسبد اعمال صالحه است. هرکس موفق به ذکرویاد خدا شود منشورولایت خدا را بدست آورده است. لذا پیامبرصهمواره دریاد خدا بود و شخصی به پیشگاه اوآمد و گفت: ای رسول خدا شرایع اسلام برمن فراوان شده است. چیزی را به من بگوکه بدان تمسک‌کنم و آن را، بکار بندم. پیامبرصگفت: «لا یزال فوك رطبا من ذكر الله»«همواره دهانت ازیاد خدا سیراب باشد. یعنی همراره یاد خدا بر زبانت باشد». و به یاران خود می‌گفت: «ألا انبئكم بخیر أعمالكم وأزكاها عند ملیككم وأرفعها فی درجاتكم وخیر لكم من إنفاق الذهب والورق وخیر لكم من أن تلقوا عدوكم فتضربوا أعناقهم، ویضربوا أعناقكم؟»«آیا دوست دارید از بهترین اعمال و پاکترین‌کارهایتان، بنزد خداوند شما را خبر دهم، که بیش از همه چیز درجه و منزلت شما را بالا می‌برد و برای شما بهتر است، ازبخشیدن طلاو نقره و بهتراست ازانکه با دشمن روبرو شوید که شماگردن آن‌ها را بزنید و آنهاگردن شما را بزنند (یعنی جهاد)» همه گفتند: آری ای رسول خدا دوست داریم که ما را از آن باخبر کنید. فرمود: «ذكر الله»(یاد خدا). بروایت ترمذی و احمد و حاکم که آن را صحیح الاسناد دانسته است.
۶- ذکر خداوند راه نجات میباشد - معاذ گفته است که پیامبرصفرمود: «ما عمل آدمی قط أنجى له من عذاب الله، من ذكر الله عز وجل»«انسان هیچ عملی را انجام نداده است که باندازه یاد و ذکر خداوند در رهائی او از عذاب خدا موثر باشد». بروایت احمد.
۷- نزد احمد چنین آمده است که پیامبرصگفت: «إن ما تذكرون من جلال الله عزوجل من التهلیل والتكبیر والتحمید یتعاطفن حول العرش، لهن دوی كدوی النحل یذكرن بصاحبهن، أفلا یحب أحدكم أن یكون له ما یذكر به؟»«آنچه را که شما از عظمت خداوند یاد می‌کنید از قبیل «تهلیل» و «تکبیر» و «تحمید» - لاال الا الله والله‌اكبر والحمد لله- در پیرامون عرش خدا فراهم می‌آیند و جمع می‌شوند و بدورآن، می‌گردند که صدائی همچون صدای زنبور عسل دارند و از صاحب خود یاد می‌کنند. آیاکسی از شما دوست‌نداردکه درآنجا ازاو یاد شود و چیزی داشته باشد که موجب یادآوری او باشد».