کارها‌ئی که برای مرده سودمند و نا‌فع است
آیا جایز است ثواب و پاداش اعمال به پیامبرصاهدا شود؟ باتفاق اگر کسی کارهای نیک انجام دهد، که بعد از مرگ او هم همچنان ادامه داشته باشند، و در حال زندگی خود سبب آن‌ها بوده باشد، ثواب و پاداش آن‌ها پس ازمرگ نیز به وی می‌رسد. زیرا مسلم و صاحبان سنن از ابوهریره روایت‌کرده‌اند که پیامبرصگفت: «إذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاث: صدقة جاریة، أو علم ینتفع به، أو ولد صالح یدعو له» «هرگاه کسی مرد اعمال او پایان می‌پذیرد و چیزی وی را سود ندارد مگر سه چیز صدقه جاریه،کارنیکی که بعد ازاو هم باقی است و ادامه دارد یا دانشی که بعد از او هم مورد استفاده دیگران است، یا فرزند شایسته و نیکوکاری که همواره وی را دعا می‌کند».
ابن ماجه از پیامبرصروایت‌کرده است که گفت: «إن مما یلحق المؤمن من عمله وحسناته بعد موته، علما علمه ونشره، أو ولدا صالحا تركه أو مصحفا ورثه. أو مسجدا بناه، أو بیتا بناه لابن السبیل أو نهرا أكراه أو صدقة أخرجها من ماله فی صحته وحیاته، تلخه من بعد موته» «بیگمان اعمال و حسناتی که بعد ازمرگ به مومن می‌رسد عبارتند از: دانشی که تعلیم می‌دهد و بنشرآن‌کمک می‌کند، یا فرزند صالحی که از خود بجای می‌گذارد یا مصحفی که به ارث از او می‌ماند، یا مسجدی که بنا نهاده است یا خانه‌ای که برای راهگذران و مسافران ساخته باشد، یا رودخانه‌ای که آن را کرایه کرده باشد یا برای استفاده عموم، یا صدقه‌ای که درحال تندرستی و زندگیش از مال خودش بیرون‌کرده باشد. ثواب و پاداش این‌ها همه بعد از مرگ به وی می‌رسد».
مسلم از جریر بن عبدالله روایت‌کرده است که پیامبرصگفت: «من سن فی الاسلام سنة حسنة فله أجرها وأجر من عمل بها من بعده من غیر أن ینقص من أجورهم، ومن سن فی الاسلام سنة سیئة كان علیه وزرها، ووزر من یعمل بها من بعده من غیر أن ینقص من أوزارهم شئ»«هرکس سنت و راه و رسم نیکوئی در اسلام نهاد او پاداش آن عمل را دریافت می‌کند و باندازه پاداش‌کسانی که بعد از او به آن عمل رفتار می‌کنند نیز ثواب دریافت می‌دارد بدون اینکه از پاداش عاملان بدان، کاسته شود و هرکس در اسلام بدعت و راه و رسم بدی نهاد، سزا و مکافات آن عمل به وی می‌رسد و باندازه سزا و مکافات کسانی که بعد از وی بدان بدعت و یار بد، عمل می‌کنند نیز سزا دریافت می‌دارد بدون اینکه از سزا و عقاب آن‌ها کم شود». اما اعمال دیگران که بعد از مرگ، برای مرده سودمند می‌تواند باشد و امکان دارد مرده از ثواب آن‌ها برخوردارگردد، بشرح زیر می‌باشد:
۱- دعای خیرو طلب استغفار برای مرده که با توجه به آیه زیر به اجماع به حال وی سودمند می‌باشد: خداوند می‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِینَ جَآءُو مِنۢ بَعۡدِهِمۡ یَقُولُونَ رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لَنَا وَلِإِخۡوَٰنِنَا ٱلَّذِینَ سَبَقُونَا بِٱلۡإِیمَٰنِ وَلَا تَجۡعَلۡ فِی قُلُوبِنَا غِلّٗا لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ رَبَّنَآ إِنَّكَ رَءُوفٞ رَّحِیمٌ١٠﴾[الحشر: ۱۰]. «و آن کسان که بعد ازآنان می‌آیند و می‌گویند: پروردگارا ما را و برادرانمان را که پیش از ما ایمان آورده‌اند بیامرز، و در دل‌های ما کینه و خیانت به کسانی که ایمان آورده‌اند قرار مده (دل‌هایمان را ازکینه نسبت به آنان مصون دار) پروردگارا بیگمان تو بسیار مهربان و بخشایش‌گر هستی».و پیامبرصنیزگفته است: «إذا صلیتم على المیت فأخلصوا له الدعاء» «هرگاه برای مرده دعاکردید، خالصانه برایش دعاکنید». و از دعاهای ماثور پیامبرصروایت شده است: «اللهم اغفر لحینا ومیتنا» «خداوندا زندگان و مردگان ما را بیامرز». همواره سلف و خلف امّت برای مردگان دعای خیرکرده و از خداوند برایشان خواستار رحمت و مغفرت بوده‌اند و کسی این عمل را منکرنشده است.
۲- الصدقه: نووی حکایت کرده که علما اجماع دارند بر اینکه ثواب و پاداش صدقه و احسان به مرده می‌رسد، خواه از فرزندش به وی اهداء شود یا از دیگران.
چه احمد و مسلم و دیگران از ابوهریره روایت‌کرده‌اندکه مردی به پیامبرصگفت: پدرم مرده و مالی را از خود بجای‌گذاشته و وصیت ننموده است، اگر من به جای وی صدقه و احسان بدهم‌کفاره‌گناهان وی می‌شود؟ پیامبرصفرمود: آری. از حسن و او از سعد بن عباده روایت‌کرده است که مادرش مرده بود و گفت: ای رسول خدا، مادرم مرده است، آیا می‌توانم به خاطر وی صدقه و احسان بدهم؟ گفت: آری.گفتم: چه صدقه و احسانی نیکوتر و بهتر است؟گفت: آب دادن به مردم. حسن بصری‌گفت: اینست که آل سعد در مدینه «خیرآب» نهاده‌اند. بروایت احمد و نسائی و دیگران. صدقه و احسان دادن درکنارگورستان و یا بهنگام تشییع جنازه یک عمل مشروع و شرعی نیست.
۳- الصوم = روزه: بخاری و مسلم از ابن عباس روایت کرده‌اند که مردی به حضورپیامبرصآمد و گفت: ای رسول خدا مادرم مرده و یک ماه روزه را ترک‌کرده است آیا من می‌توانم به جای او روزه یک ماه را قضا نمایم؟ فرمود: «لو كان على أمك دین أكنت قاضیه عنها؟» «اگرمادرت بدیگران بدهکارمی‌بود حاضر بودی آن را باز پرداخت کنی؟» گفت: آری. گفت: «فدین الله أحق أن یقضى» «بنابراین بازپرداخت بدهی خداوند، شایسته‌تر است».
۴- الحج: بخاری از ابن عباس روایت‌کرده است که زنی از قبیله جهینه به حضور پیامبرصآمد و گفت: مادرم نذرکرده بودکه حج بگزارد و نتوانست حج بگزارد و مرد. آیا من می‌توانم به جای وی حج بگزارم؟ گفت: «حجی عنها، أرأیت لو كان على أمك دین، أكنت قاضیته؟ اقضوا فالله أحق بالقضاء»«به جای او حج بگزار. آیا اگر مادرت بدهکار بود، و ام او را باز پرداخت می‌کردی؟ گفت: پس دین خدا را بپردازید و دین خدا بهتر است که پرداخت‌گردد».
۵- نماز: دارقطنی روایت‌کرده است که مردی‌گفت: ای رسول الله من پدر و مادری دارم که می‌خواهم در حال زندگیشان نسبت به آن‌ها نیکی‌کنم و پس از مرگشان چگونه نسبت بدانان نیکی‌کنم؟ پیامبرصگفت: «إن من البر بعد الموت أن تصلی لهما مع صلاتك، وأن تصوم لهما مع صیامك»«یکی ازکارهای نیک بعد از مرگ آن‌ها، آنست که همراه نماز خودت برای آنان نیز نماز بخوانی و همراه روزه خودت برای آنان نیز روزه بگیری».
۶- قرائت قرآن: بنا برای جمهور علمای اهل سنت ثواب قرائت قرآن به مرده می‌رسد. نووی‌گفته است بنا به مشهور مذهب امام شافعی ثواب قرائت قرآن به مرده نمی‌رسد. احمد بن حنبل ازگروهی از یاران امام شافعی‌گفته‌اند ثوابش می‌رسد. بهتر است که قاری القرآن بعد از فراغت از قرائت بگوید: خداوندا ثواب آنچه را که خوانده‌ام به فلانی برسان. در مغنی از ابن قدامه آمده است: احمد بن حنبل‌گفته است: هرگونه عمل خیری به مرده می‌رسد، چون دراین زمینه نصوصی آمده است و مسلمانان در هر شهری جمع می‌شوند و قرآن را می‌خوانند و آن را به مردگان اهداء می‌کنند، بدون اینکه‌کسی انکارکرده باشد. بنابراین اجماع می‌باشد. کسانی که می‌گویند ثواب قرائت به مرده می‌رسد شرط کرده‌اند که قاری برای قرائت خود مزدی نگیرد. اگرقاری برای قرائت خود مزدگرفت حرام است و کسی که به وی مزد می‌دهد اوهم مرتکب حرام شده است و هیچ‌گونه ثوابی ازقرائت به قاری نمی‌رسد. زیرا احمد و طبرانی و بیهقی از عبدالرحمن بن شبل روایت کرده‌اند که پیامبرصگفت: «اقرءوا القرآن، واعملوا...ولا تجفوا عنه ولا تغفلوا فیه، ولا تأكلوا به ولا تستكثروا به»«قرآن را بخوانید و اعمال نیک انجام دهید و ازقرآن دورنشوید و در آن غلو نکنید و آن را و سیله معاش و ارتزاق خویش مسازید و آن را و سیله ثروت اندوزی قرار مدهید». ابن القیم‌گفته است عبادات دو قسمند: مالی و بدنی. چون شارع‌خاطرنشان کرده است باینکه ثواب صدقه می‌رسد، بنابراین ثواب دیگر عبادات مالی هم می‌رسد و چون شارع‌گفته است که ثواب روزه به مرده می‌رسد، بنابراین ثواب دیگر عبادات بدنی هم می‌رسد.
و شارع از و صول ثواب حج که مرکب از عبادت مالی و بدنی است نیز خبر داده است و هرسه تای آن‌ها با نص ثابت شده و معتبر هستند.