آداب ذکر
هدف از ذکر تزکیه نفس و صفای قلب و بیداری و بینش درونی میباشد و آیه کریمه زیر نیز بدین‌مطلب اشاره دارد: ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَۖ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ تَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِۗ وَلَذِكۡرُ ٱللَّهِ أَكۡبَرُۗ٤٥﴾[العنكبوت: ۴۵]. «و نماز را به پای دار، چون بیگمان نماز انسان را ازگناه و عصیان و زشتی‌ها و ناشایستی‌ها باز می‌دارد و بیگمان یادکردن خداوند، از همه‌کارها بزرگتر است و تاثیر بیشتری در پرورش نفس انسان دارد».یعنی ذکر خدا بیشتر از نماز، نفس انسان را از فحشاء و منکر، باز می‌دارد. زیرا و قتی که ذکرکننده، قلبش را برای یاد خدا می‌گشاید، و آن را بزبان جاری می‌کند، خداوند با نور خویش، او را یاری‌کرده و ایمان و یقین و ی، افزایش بیشتری می‌یابد و قلبش بر حق استقرار یافته و آرامش درونی برایش حاصل میگردد: ﴿ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَتَطۡمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكۡرِ ٱللَّهِۗ أَلَا بِذِكۡرِ ٱللَّهِ تَطۡمَئِنُّ ٱلۡقُلُوبُ٢٨﴾[الرعد: ۲۸]. «آنان که ایمان آوردند و به آفریدگار خویش گرویدند، و می‌آرامد دل‌هایشان‌به ذکر پروردگار، بشنو و بیدار شو و بدان که به یاد خدای تعالی است آرامش دل‌های مومنان».
بدیهی است هرگاه دل به حق آرامش یافت، به سوی هدف‌های عالی و عالی‌ترین الگوی نمونه، متوجه میگردد و بسوی آن روان است، بدون اینکه کشش‌های نفسانی و شهوانی، او را باز دارد، بنابراین ذکر خدا در زندگی انسان اهمیت حیاتی و نقش بزرگی دارد. و معقول نیست که تنها ذکرزبانی این‌گونه نتیجه بخش باشد، بلکه باید قلب و زبان با هم هماهنگ و همنوا باشند، و خداوند خود آداب ذکررا بیان فرموده است: ﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِی نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِیفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِینَ٢٠٥﴾[الأعراف: ۲۰۵]. «و یادکن خداوند خویش را، در نهان به زاری زبان و ترس دل و جان، و فرود از بلندی که بود بیرون از حد فرمان، بامدادان و شبانگاهان و مباش از غافلان».
این آیه اشاره دارد باینکه مستحب و پسندیده است که ذکر بطور سری و بدون صدای بلند، انجام‌گیرد. در یکی از سفرها، پیامبرصگروهی را دید که با صدای بلند دعا می‌کنند، فرمود: «یا أیها الناس أربعوا على أنفسكم، فإنكم لا تدعون أصم ولا غائبا، إن الذی تدعونه سمیع قریب، أقرب إلى أحدكم من عنق راحلته» «ای مردم بس کنید و آهسته باشید و به خود رحم‌کنید. چون شما خدا را می‌خوانید و او نه کر است و نه غائب، بلکه شنوا و حاضر است. آنکس را که می‌خوانید شنوا و نزدیک است، نزدیک‌تر به شما ازگردن مرکوبتان». و آیه همچنین اشاره دارد باینکه در حال دعا باید انسان حالت شوق و رغبت و ترس و بیم هم داشته باشد. (شوق به استجابت و ترس از عدم استجابت).
شایسته است که ذکر کننده پاک جامه و پاکیزه اندام و خوشبو باشد زیرا در این حال نفس انسان بانشاط‌تر است و تا آنجا که ممکن است روبه قبله باشد زیرا بهترین حالت نشستن آنست که رو به قبله باشد.