نماز جمعه بر چه کسانی و اجب است و بر چه کسانی و اجب نیست؟
نماز جمعه بر هر مسلمان آزاده عاقل بالغ غیر مسافر که توانایی رفتن برای ادای آن را داشته و عذر ترک آن را نداشته باشد، و اجب است .کسانی که نماز جمعه، بر آنان و اجب نیست بشرح زیر میباشند:
۱-۲- زن بطور مطلق و بچه‌ای که به حد تکلیف نرسیده باشد. این مطلب متفق علیه است.
۳- بیماری که رفتن به نماز جمعه برایش مشقت و رنج داشته یا نگران افزایش بیماری باشد یا بهبودی را کند کرده یا بتاخیر اندازد، در این صورت نماز جمعه بر وی و اجب نیست. کسانی که به پرستاری وی مشغول باشند اگر و جودشان ضروری باشد، نیز حکم همان بیمار را دارند و نماز جمعه بر آنان نیز و اجب نیست. از طارق بن شهاب روایت است که پیامبرصفرمود: «الجمعة حق واجب على كل مسلم فی جماعة إلا أربعة: عبد مملوك أو امرأة أو صبی أو مریض»«نماز جمعه حق و اجبی است، بر هر مسلمانی که آن را به جماعت بخواند، مگر چهار نفر برده یا زن یا بچه یا بیمار». نووی گفته است اسناد این حدیث بشرط بخاری و مسلم صحیح است. حافظ گفته است: بیش از یک نفر آن را «صحیح» دانستهاند.
۴- مسافر. اگر کسی هنگام اقامه نماز جمعه از سفر برگشت، بیشتر اهل علم بر آن هستند، که نماز جمعه بروی و اجب نیست. چه پیامبرصبه سفر می‌رفت و نماز جمعه را نمی‌خواند و نماز ظهر و عصر را بصورت جمع تقدیم می‌خواند و نماز جمعه را نمی‌خواند. خلفای پیامبرصو دیگران نیز چنین می‌کردند.
۵-۶- بدهکاری که می‌ترسد اگر به نماز جمعه برود، طلبکار، او را زندانی کند، و کسی که خود را از حاکم ستمکار پنهان می‌کند، اگر به نماز جمعه برود او را می‌گیرند، در این صورت نماز جمعه بر آن‌ها و اجب نیست.
از ابن عباس روایت است که پیامبرصفرمود: «من سمع النداء فلم یجبه فلا صلاة له إلا من عذر قالوا: یا رسول الله وما العذر؟ قال: خوف أو مرض»«هر کس صدای اذان را شنید و بدان پاسخ نداد یعنی برای نماز به مسجد نرفت، نمازش مقبول نیست مگر کسی که عذر داشته باشد، گفتند: عذر چیست ای رسول خدا؟ فرمود: پوزش مانند ترس و بیماری». ابوداود آن را با اسناد صحیح روایت کرده است.
۷- هر معذوری که رخصت ترک جماعت داشته باشد می‌تواند به نماز جمعه نرود، مانند عذر بارش باران و گل و لای بودن راه، و سردی سخت هوا و امثال آن. از ابن عباس روایت است که در یک روز بارانی به موذن خود گفت: هرگاه در اذان «أشهد أن محمدا رسول الله» را گفتی، بعد از آن «حی على الصلاة»را نگو، و بجای آن بگو: «در خانه‌هایتان نماز بخوانید - صلوا فی بیوتكم -»، گویی که مردم از آن ناخشنود شدند، لذا گفت: کسی که از من بهتر بوده است چنین کرده است - یعنی پیامبرص- بی‌گمان نماز جمعه فریضه است و من دوست نداشتم که شما را از خانه‌هایتان بیرون بیاورم و در میان گل و لای،گام بردارید. از ابوملیح و او از پدرش روایت کرده است، که: من در یک روز جمعه‌ای در حضور پیامبرصبودم که باران آمد و کف کفشهای مردم، خیس نشده بود، و لی پیامبرصبه مردم امر کرد که در منازلشان، نماز خود را بخوانند. به روایت ابوداود و ابن ماجه.
نماز جمعه بر اینگونه اشخاص که برشمردیم و اجب نیست بلکه و اجب است که نماز ظهر را بخوانند، و اگر کسی از آن‌ها بجای نماز ظهر، در نماز جمعه شرکت کرد، نماز جمعه‌اش صحیح است و بجای فریضه ظهر کفایت می‌کند، چه زنان در زمان پیامبرصبه مسجد می‌آمدند و با وی نماز جمعه می‌گزاردند.