مشروعیت و دلایل جهاد در اسلام
خداوند پیامبرخود را برای همه مردم جهان فرستاده است و به وی دستور داده است تا همه مردم را به هدایت و دین حق بخواند و او تا زمانی که درمکه بود مردم را بسوی خدا دعوت می‌کرد و از حکمت و موعظه نیکو بهره می‌گرفت و طبیعی بودکه قوم او این دعوت را که خطر جدی بود، برای مصالح مادی و اخلاقی متداول‌شان، نپذیرند و با آن به دشمنی برخیزند. رهنمود خداوند به پیامبرصاین بود که این دشمنی و مخاصمه ایشان را با صبر و شکیبائی و عفو و گذشت، استقبال کند و روبرو شود:
﴿وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْیُنِنَا﴾[الطور: ۴۸] «بخاطر انجام حکم پروردگارت شکیبائی پیشه‌کن و امر او را ابلاغ کن، ما ترا می‌بینیم و ترا حفظ می‌کنیم و نمی‌گذار‌یم مشرکان ترا مغلوب‌کنند».و ﴿فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَقُلْ سَلَامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ٨٩﴾[الزخرف: ۸۹]. «از آزار و شکنجه آنان صرف نظرکن و بگو سلام، سرانجام خواهند فهمید».﴿فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ٨٥﴾[الحجر: ۸۵]. «به نیکوئی و به بهترین و جه از آنان گذشت کن».﴿قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لَا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ﴾[الجاثیة: ۱۴]. «بگو بمومنان که گذشت کنند نسبت بکسانی که از عذاب خداوند نمی‌ترسند و نمی‌دانند که روزهائی در پیش است که خداوند از آنان انتقام می‌گیرد».و خداوند اجازه نداده است که بدی را با بدی و شکنجه را با شکنجه برابری‌کنند و با کسانی که با دعوت اسلامی می‌جنگیدند جنگ‌کنند و با کسانی که زنان و مردان مومن را دچار فتنه و آشوب کرده بودند، مقابله بمثل کنند و با آنان جنگ را راه بیاندازد.
﴿ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَصِفُونَ٩٦﴾[المؤمنون: ۹۶]. «بدی آنان را به بهترین و جه دفع کن و ما بتوصیفات ایشان داناتریم و می‌دانیم چه می‌گویند و چه می‌کنند تو راه نیک خویش پیش گیر و حساب‌شان با ما است».و تمام جهادی که درمکه به پیامبرصامر شده بود جهاد به و سیله قرآن و حجت و برهان و دلایل نیکو بود نه جنگ: ﴿وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا كَبِیرًا٥٢﴾[الفرقان: ۵۲]. «بنابراین از کافران پیروی مکن و به و سیله قرآن با آن‌ها جهادی بزرگی بنما».
چون شکنجه و آزار مشرکان شدت‌گرفت و ظلم و ستم ادامه و استمرار یافت، تا جائیکه بآخرین درجه خود رسید و نقشه ترور پیامبرصرا کشیدند، پیامبرصناچارگردید که ازمکه به مدینه هجرت‌کند و یاران خویش را نیز به هجرت بخواند، بعد از اینکه ١٣ سال از بعثت و دعوت او گذشته بود:
﴿وَإِذْ یَمْكُرُ بِكَ الَّذِینَ كَفَرُوا لِیُثْبِتُوكَ أَوْ یَقْتُلُوكَ أَوْ یُخْرِجُوكَ وَیَمْكُرُونَ وَیَمْكُرُ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیْرُ الْمَاكِرِینَ٣٠﴾[الأنفال: ۳۰]. «به خاطر بیاور هنگامی را که کافران نقشه می‌کشیدند و توطئه می‌کردند که تو را به زندان بیفکنند و حبس کنند یا به قتل برسانند و یا ازمکه اخراج‌کنند آن‌ها چاره می‌اندیشیدند و تدبیر می‌کردند و خداوند هم تدبیر می‌کرد و چاره می‌اندیشید و خداوند بهترین چاره اندیش و مدیر و مدبر است».
﴿إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ﴾[التوبة: ۴۰]. «اگر او را (محمد) کاری نکنید مهم نیست چون براستی خداوند او را یاری کرده است».
در مدینه پایتخت و مرکز جدید اسلام، چون دشمنان، مسلمانان را محاصره کرده بودند و مسلمانان ناچار بودند، که شمشیر بکشند و از جان خویش دفاع‌کنند و راه را برای دعوت دین خود هموار سازند، خداوند بدانان اجازه جنگ و دفاع داد و نخستین آیه‌ای که در این باره نازل شد این آیه بود: ﴿أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ٣٩ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیَارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ﴾[الحج: ۳۹-۴۰]. «به آن‌ها که جنگ برآنان تحمیل شده است اجازه جهاد داده شده است یعنی می‌توانند مسلحانه جهادکنند، چراکه مورد ستم قرارگرفته‌اند و خداوند قادر است برنصرت و یاری آن‌ها، همان‌ها که بناحق ازخانه و لانه خود بدون حق و بدون هیچ دلیلی از د یار خود اخراج شدند و تنها گناه‌شان این بودکه می‌گفتند: پروردگار ما الله است... ».
﴿وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یُذْكَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِیرًا وَلَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ٤٠ الَّذِینَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ٤١﴾[الحج: ۴۰-۴۱] «و اگر خداوند بعضی از مردم را بوسیله بعضی دیگر دفع نکند دیرها و صومعه‌ها و معابد یهود و نصاری و مساجدی که نام خدا درآن بسیار برده می‌شود، و یران می‌گردد و خداوندکسانی را که او را یاری کنند و از آیینش دفاع نمایند یاری می‌کند، خداوند قوی و شکست ناپذیر است. یاران خداکسانی هستندکه هرگاه در زمین به آن‌ها قدرت بخشیدیم نماز را برپا می‌دارند و زکات را ادا می‌کنند و امر به معروف و نهی از منکر می‌نمایند و پایان همه‌کارها از آن خدا است».
دراین آیات سه چیز برای علت جنگ ذکر شده است:
۱- مسلمانان مظلوم و اقع و برآنان تعدی شده است و بناحق از دیار خود اخراج شده‌اند و تنها علت اخراجشان پیروی از دین حق است و اینکه می‌گویند: پروردگار ما الله است.
۲- اگر خداوند اجازه این دفاع را نمی‌داد همه معابد و مساجدی که فراوان نام الله در آن‌ها برده می‌شود و یران می‌گردید بسبب ظلم کافران که به الله و روز رستاخیز ایمان نمی‌آورند.
۳- اینکه هدف از جهاد پیروزی و قدرت یافتن در زمین و حکم رانی، و برپای داشتن نماز و دادن زکات و امر بمعروف و نهی از منکر می‌باشد.