حکم وصیت
حکم و و صف شرعی وصیت ازحیث اینکه مطلوب است یا مطلوب نیست، علما درآن اختلاف دارند، اینک باجمال آرای علما را ذکر می‌کنیم:
گروهی وصیت را و اجب می‌دانند، برای هرکسی که مالی از خود بجای گذارد، خواه مالش فراوان یا اندک باشد. روی هم رفته این نظر از زهری و ابومجلز و ابن حزم و ابن عمرو طلحه و ز‌بیر و عبدالله بن ابی اوفی و طلحه بن مطرف و طاووس و شعبی و ابوسلیمان و همه یاران شعبی نقل شده است و بدین آیه استدلال کرده‌اند: ﴿كُتِبَ عَلَیۡكُمۡ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ إِن تَرَكَ خَیۡرًا ٱلۡوَصِیَّةُ لِلۡوَٰلِدَیۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِینَ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِینَ١٨٠﴾[البقرة: ۱۸۰].
۲- رای گروه دوم اینست که وصیت برای و الدین و خویشاوندانی که از میت ارث نمی‌برند و اجب است و این مذهب مسروق و ایاس و ابن جریرو زهری است.
۳- رای سوم قول پیشوایان چهارگانه فقهی و زیدیه است که وصیت برهرکس که مالی از خود بجای می‌گذارد فرض نیست مانند رای اول و وصیت برای و الدین و خویشاوندانی که ارث نمی‌برند فرض نیست مانند رای دوم بلکه حکم وصیت با اختلاف اوضاع و احوال فرق می‌کند و اختلاف دارد که‌گاهی و اجب و گاهی مندوب و گاهی حرام و گاهی مکروه و گاهی مباح میگردد:
وصیت و اجب: هرگاه برشخص یک حق شرعی باشد و اگر بدان وصیت نکند آن حق ضایع می‌شود، در این حال وصیت و اجب است مانند و دیعه یا قرض الهی یا قرض مردم مثل اینکه زکات بدهکار باشدکه نداده است یا بروی حج و اجب بوده و انجام نداده است یا امانتی پیش وی بوده که و اجب است از عهده‌اش بدر آید یا بر وی و ا میباشد که غیر او از آن اطلاع ندارد یا نزد او و دیعه‌ای است که بر آن گواه نگرفته است.
وصیت مستحب: برای اعمال تقربی بخدا و بنفع خویشاوندان فقیر و مردمان صالح و درستکار وصیت مستحب است.
وصیت حرام: هرگاه وصیت موجب ضرر رساندن بورثه باشد حرام است بروایت عبدالرزاق از ابوهریره پیامبرصگفت: «إن الرجل لیعمل بعمل أهل الخیر سبعین سنة فإذا أوصى جاف فی وصیته فیختم له بشر عمله فیدخل النار. وان الرجل لیعمل بعمل أهل الشر سبعین سنة فیعدل فی وصیته فیختم له بخیر عمله فیدخل الجنة». «گاهی‌کسی هفتاد سال عمل خیر می‌کند و اعمال خیرانجام می‌دهد و لی هنگام مرگ در وصیت خود مرتکب ظلم و جورمی‌شود و اعمال او بشر خاتمه می‌یابد درنتیجه بعذاب دوزخ گرفتار می‌شود و کسی هست که هفتاد سال اعمال شر انجام می‌دهد و لی هنگام مرگ در وصیت خود راه عدالت پیش می‌گیرد و اعمال او با خیر ختم می‌شود و سرانجام ببهشت می‌رود». ابوهریره گفت: اگر مایل هستید این آیه را بخوانید: ﴿تِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِ فَلَا تَعۡتَدُوهَاۚ﴾[البقرة: ۲۲۹]. «این‌ها حدود الهی است از آن‌ها تجاوز نکنید». بروایت سعید بن منصور باسناد صحیحی از ابن عباس آمده است که: «وصیت بقصد ضرر رساندن بورثه ازگناهان‌کبیره است».نسائی آن را بصورت مرفوع و رجال موثوق روایت کرده است.
اینگونه وصیت که بقصد ضرر رساندن است باطل است اگرچه‌کمتر ازثلث مال هم باشد و همچنین اگروصیت بشراب یا بنای ساختمان‌کلیسا یا خانه قمارو لهو کند، حرام است. وصیت مکروه: هرگاه وصیت کننده مال اندک و و ارثان یا و ارث محتاج بدان مال داشته باشد، وصیت او مکروه است، همانگونه که وصیت بنفع فاسقان مکروه است. اگربداند یا ظن غالب داشته باشدکه آنان آن مال را درراه فسق و فجور بکار می‌برند، هرگاه و صیت‌کننده بداند یا ظن غالب داشته باشد وصیت شدگان مال را در راه طاعت بکار می‌برند آنوقت وصیت مستحب است.
وصیت مباح: اگروصیت برای غنی و بی‌نیاز باشد مباح است، خواه وصیت شده خویشاوند باشد یا بیگانه باشد.