نامه حضرت عمر خطاب درباره قضاوت به ابوموسی اشعری
عمر خطاب در نامه‌ای که به ابوموسی اشعری نوشت دستور و شیوه درست قضاوت را بنا نهاد که اینک ترجمه آن را می‌نگاریم:
بسم الله الرحمن الرحیم از بنده خدا عمر بن خطاب امیر مومنان به عبدالله بن قیس.
درود خدا بر تو و بعد: بدان که قضاوت فریضه‌ای است استوار و سنتی است پیروی شده، چون داوری بسوی تو آورده شود، در آن دقت کن، زیرا تکلم بحق چون به اجرا در نیاید فایده‌ای ندارد -یعنی تنها گفتن حق کافی نیست بلکه باید بدان نیز عمل کنی- در توجه و عدل و دادت و نشستنت در بین مراجعین مساوات قایل شو، تا اینکه کسی بجهت شرف و منزلتش بتمایل تو بجهت او طمع نکند و از تو انتظار طرفداری نداشته باشد و کسی بجهت ضعف و ناتوانی خودش از عدل و داد تو مایوس نشود برمدعی است که بینه و گواه خود را اقامه‌کند و بر منکر است که قسم بخورد و سوگند ادا کند. صلح و سازش بین مسلمانان جایز است مادام که صلحی نباشد که حلالی را حرام یا حرامی را حلال کند. اگر امروز درباره چیزی حکمی دادی و قضاوتی کردی، سپس بعقل خود برگشتی و درآن تعمق نمود و نتیجه گرفتی که حق خلاف آن است که توگفته‌ای و سپس حق برایت معلوم شد هیچ چیز مانع آن نشود که پشیمان شوی و بحق برگردی -این کار را بکن- چون حق پیشینه و قدیم است و مراجعت بحق و پشیمان شدن از باطل بهتر است از ادامه دادن باطل.
درباره چیزی که در کتاب خدا و سنت پیامبرصنیست و در دلت نسبت بدان شک و تردید داری، به فهم و عقلت مراجعه‌کن و دقت کن که اشتباه نکنی، درباره امثال و نظایر آن دقت‌کن و کارها را بر امثال و نظایر آن‌ها قیاس‌کن و آن طرف را اختیار کن و برگزین که بحق نزدیکتر و شبیه‌تر باشد. برای‌کسی که مدعی حقی است و او غایب است یا بینه‌ای دارد، مهلتی تعیین‌کن و زمانی قرار بده، که اگر بینه و گواه خویش را احضار کرد، حق او را برایش بگیری و الا قضاء و حکم بر علیه او اجرا می‌شود و این کار بهتر شک و شبهه و گمراهی را از بین می‌برد.
مسلمانان نسبت بهم دیگر عادل بحساب می‌آیند، مگر اینکه کسی حد خورده و تازیانه حد بوی زده باشند یا براو دروغ و خیانت تجربه شده یا درنسب و «ولاء»، مورد اتهام باشد، چون حکم برمبنای ظاهر، بدست ما است و خداوند بر اسرار و نهانی‌ها آگاه است -یعنی ما ظاهر امر را می‌دانیم و باطن و نهان امور را خدا می‌داند- و حکم می‌کند و بینه‌ها و سوگندها را موجب رفع گناه و تبرئه قرارداده است و بر تو بادیه از کج خلقی و تنگ نظری و بی‌شکیبائی و ملالت از مراجعه طرفین دعوی و خستگی از خصومت آن‌ها و ترش روئی بهنگام داوری پرهیز کنی.
چون اجرای حق در جای خودش، موجب میگردد که خداوند اجر و پاداش را بزرگ نماید و اندوخته نیکو نصیب و بهره مجری آن گرداند.
هرکس نیتش درست باشد و بخویشتن روی آورد و متکی بخود باشد خداوند بین او و مردم، او راکفایت‌کند و بدادش می‌رسد و هرکس خلاف آنچه که در نیت دارد، خود را بمردم نشان دهد و ظاهر و باطنش یکی نباشد و تظاهرکند خداوند او را مبغوض می‌دارد، گمان تو بثواب غیر ثواب الله و پاداش او چیست درباره رزق و روزی که در دنیا می‌دهد و رحمت و مغفرتی که برای آن دنیا اندوخته می‌کند؟ و السلام