فقه السنه

فهرست کتاب

پشیمان شدن‌ از هبه و بخشش

پشیمان شدن‌ از هبه و بخشش

جمهور علما برآنند که پشیمان شدن از هبه و بخشش حرام است حتی اگر بین برادران یا زن و شوهر هم باشد. مگراینکه هبه و بخشش پدر بفرزندش باشد که در این صورت پدر می‌تواند پشیمان شود و برای او حرام نیست‌، چون صاحبان سنن روایت کرده‌اند از ابن عباس و ابن عمرکه پیامبرصگفت‌:

«لا یحل لرجل أن یعطی عطیة أو یهب هبة فیرجع فیها إلا الوالد فیما یعطی ولده ومثل الذی یعطی العطیة ثم یرجع فیها كمثل الكلب یأكل فإذا شبع قاء ثم عاد فی قیئه»«برای کسی حلال نیست که ازبخشیده شده و هبه خویش پشیمان شود مگر پدر که حق دارد ازچیزی که بفرزندش بخشیده است پشیمان شود -‌فرق نمی‌کند و لد بزرگ یا کوچک باشد -‌مثل‌کسی که چیزی را می‌بخشد سپس از آن پشیمان می‌شود و آن را پس می‌گیرد مثل سگی است که چون سیر شد قی می‌کند و بعد همان قی ‌کرده خود را می‌خورد».

ابوداود و نسائی و ابن ماجه و ترمذی بصورت حسن صحیح آن را روایت کرده‌اند و این بهتر برحرمت آن پشیمانی‌، دلالت می‌کند و می‌رساندکه پشیمانی از بخشش حرام است‌.

در یکی از روایات ابن عباس چنین آمده است‌: «لیس لنا مثل السوء الذی یعود فی هبته كالكلب یرجع فی قیئه»«ما مثل سوء و بد نداریم‌:‌کسی که از هبه و بخشوده خویش‌، پشیمان می‌شود همچون سگ است که قی‌‌کرده خود را می‌خورد و برایش پشیمان شده است‌». همانگونه که پدر حق دارد از هبه خویش پشیمان شود، اگر کسی چیزی را دربرابرعوضی بکسی هبه‌ کرده بود تا بوی پاداش آن داده شود، اگر موهوب له عوض آن را نداد و او را از پاداش هبه محروم‌کرد، او می‌تواند از هبه خویش پشیمان شود. چون سالم از پدرش روایت کرده است که پیامبرصگفت‌: «من وهب هبة فهو أحق بها ما لم یثب منها»«هرکس چیزی را هبه‌کرد، او خود بدان بیشتر سزاوار است و بیشتر استحقاق آن را دارد، مادام که ثواب و عوض آن را نیافته باشد». و ابن القیم در «اعلام الموقعین» این را ترجیح داده و گفته است‌: «واهبی حق ندارد از هبه خویش پشیمان شود اگربقصد تبرع و خیرمحض به هبه اقدام‌کرده باشد، نه‌کسی که برای عوض و پاداش همانند آن‌، هبه‌کرده است‌، و لی‌کسی که بقصد عوض و پاداش متقابل‌، هبه‌کرده باشد و طرف حاضر نبودکه مقابله بمثل‌کند و عوض وی را نداد، او حق دارد پشیمان شود. در نتیجه بهمه احادیث و سنتهای پیامبرصعمل شده است و احادیث او با هم تعارض و اختلاف ندارند، پس مواردشان فرق می‌کند] یعنی در جایی که بظاهر تعارض باشد با اختلاف موارد،تعارض برطرف می‌شود