۱- کیفیت و چگونگی سجده سهو
سجده سهو دو تا است که نمازگزار، پیش از سلام دادن، یا بعد از آن، آن‌ها را انجام می‌دهد. بهر دو صورت و از طـریق صحیح از پیامبرصروایت شده است. در حدیث صحیح از ابوسعید خدری آمده است که پیامبرصفرمود: «إذا شك أحدكم فی صلاته فلم یدركم صلى، ثلاثا أم أربعا، فلیطرح الشك ولیبن على ما استیقن ثم یسجد سجدتین قبل أن یسلم»«هرگاه یکی از شما در نمازش به شک افتاد و ندانست چند رکعت خوانده است، آیا سه رکعت یا چهار رکعت خوانده است؟ او باید مورد شک را دور اندازد و بنای کار را بر یقین بگذارد (در رکعت سوم یقین دارد و در رکعت چهارم مورد شک است بنابراین فرض می‌کند که سه رکعت خوانده است) سپس پیش از اینکه سلام بدهد، به نیت سجده سهو دو سجده می‌برد». در صیحین آنجا که از داستان «ذوالیدین» سخن می‌گوید، آمده است که: پیامبرصبـعد از سلام سجده سهو را انجام داده است.
بهتر آنست که از احادیث و ارده پیروی کرد، بنابراین آنجا که از سجده پیش از سلام دادن، سخن رفته است پس پیش از سلام سجده برد و آنجا که ازسجده بعد از سلام سخن رفته است، بعد از آن سجده برد و در غیر آن نمازگزار خود مخیر است. شوکانی گفته است: نیـکوترین سخن در این باره، آنست که باید به مقتضای اقوال و افعال پیامبرصدرباره سجده پیش از یا بعد از سلام، عمل نمود. آنجا که سبب سجده مقید به پیش از سلام دادن است باید پیش از سلام برای آن سجده برد و آنجا که سبب مقید به بعد از سلام دادن است، باید بعد از سلام سجده برد. و آنجا که سبب مقید به هیچ‌کدام نیست نمـازگزار خود مخیر است به اینکه پیش از سلام یا بعد از سلام سجده کند. بدون اینکه فرقی باشد بین اینکه چیزی را اضافه کرده یا چیزی را کاهش داده باشد. زیرا مسلم در صحیح خود از ابن مسعود تخرج نموده که: پیامبرصفرمود: «إذا زاد الرجل أو نقص فلیسجد سجدتین»«هرگاه کسی در نماز چیزی را بر آن افزود و یا از آن کاست، برای جبران آن دو سجده ببرد».
۲- در چه مواردی سجده سهو بجای آورده می‌شود؟
سجده سهو در موارد زیر پیش می‌آید:
۱- هر گاه کسی اشتباهاً پیش از اتمام نماز سلام داد نماز را از سر می‌گیرد و در پایان با سجده سهو آن را جبران می‌کند) چون ابن سیرین از ابوهریره روایت کرده است که: پیامبرصبا ما نماز ظهر یا عصر را می‌خواند، که بعد از دو رکعت سلام داد و برخاست و به طرف کنده‌ای رفت که در مسجد بود و بدان تکیه داد گوئی که خشمگین به نظر می‌رسید و دست راست را بر دست چپ خود نهاد و انگشتان را درهم فرو برد و گونه خود را، بر کف دست چپش نهاد و آن‌ها که عادت داشتند، زود از مسجد بیرون روند، بیرون رفتند و گفتند: مگر نماز کوتاه شده است؟ ابوبکر و عمر نیز آنجا بودند و لی جرات سوال کردن از پیامبرصرا نداشتند در میان مردم، مردی بود بنام «ذوالیدین» او گفت: یا رسول الله: تو فراموش کرده‌ای یا نماز کوتاه شده است؟ پیامبرصفرمود: «لم أنس ولم تقصر» «نه فراموش کرده‌ام و نه نماز کوتاه شده است». سپس فرمود: «اكما یقول ذو الیدین؟»«آیا راست می‌گـوید او؟» گفتند: آری او راست می‌گوید. سپس پیامبرصجلو آمد و بقیه نماز را که ترک کرده بود خواند . سپس سلام داد و تکبیر گفت و مثل سجده نماز یا طولانی‌تر از آن، به سجده رفت. سپس با گفتن تکبیر سر برداشت و دوباره تکبیر گفت و به سجده رفت مانند سجده پیشین یا طولانی‌تر از آن، سپس سرش را برداشت...». مسلم و بخاری این حدیث را روایت کرده‌اند.
از عطاء روایت است که ابن الزبیر نماز مغرب را می‌خواند و بعد از دو رکعت سلام داد و برخاست که حجرالاسود را «استلام» کند که مردم گفتند: «سبحان الله». گفت چه‌تان شده است؟ سپس بقیه نماز را خواند و دو سجده بجای آورد. و بعد آن را، برای ابن عباس نقل کردند که او گفت: ابن الزبیر از سنت پیامبرصدور نشده است. به روایت احمد و بزاز و طبرانی.
۲- وقتی که بیش از رکعات نماز مورد نظرش را بخواند سجده سهو می‌برد، چه گروه محدثین از ابن مسعود روایت کرده‌اند که پیامبرصباری پنج رکعت خواند، به وی گفته شد: مگر نماز افزایش یافته است؟ پیامبرصفرمود: چه شده است؟ گفتند: پنج رکعت خواندی، پیامبرصبعد از اینکه سلام داده بود، دو بار سجده برد. از این حدیث بر می‌آید که اگر کسی سهوا یک رکعت اضافه خواند و در رکعت چهارم، برای تشهد نشست، نمازش درست است.
۳- وقتی کسی تشهد اول یا یکی از سنن نماز را فراموش کرد، با سجده سهو جبران می‌شود، جماعت محدثین از ابن بحینه روایت کرده‌اند که پیامبرصنماز می‌گزارد و بعد از دو رکعت برخاست بدون اینکه تشهد بخواند، مردم گفتند: «سبحان الله»، پیامبرصبه نمازش ادامه داد، چون نمازش را بپایان برد، دو بار سجده برد و آنوقت سلام داد در حدیث آمده است. اگر کسی نشستن بـرای تشهد اول را فراموش کرد، چنانچه پیش از آنکه درست قیام کند بیادش آید باید فورا بنشیند و تشهدش را بخواند و لی چنانچه بتمامی قیام کرده باشد نباید برای تشهدش بنشیند. حدیثی که احمد و ابوداود و ابن ماجه از مغیره بن شعبه نقل کرده‌اند، این مطلب را تایید می‌کند که گفته است: پیامبرصفرمود: «إذا قام أحدكم من الركعتین فلم یستتم قائما فلیجلس، وإن استتم قائما فلا یجلس وسجد سجدتی السهو»«اگر یکی از شما بعد از دو رکعت برخاست و فراموش کرد که تشهد اول را بخواند و هنوز بتمامی بحال قیام نرسیده برد، فورا بنشـیند و اگر بتمامی قیام کرده برد، ننشیند و در آخر دو بار سجده سهو ببرد».
۴- چنانچه کسی در تعداد رکعات نمازش شک کند، بنا را بـر یقین می‌نهد و سجده سهو می‌برد، چه از عبدالرحمن بن عوف روایت است که گفته است: از پیامبرصشنیدم که می‌فرمود: «إذا شك أحدكم فی صلاته فلم یدر أواحدة صلى أم ثنتین فلیجعلها واحدة، وإذا لم یدر ثنتین صلى أم ثلاثا فلیجعلها ثنتین وإذا لم یدر ثلاثا صلى أم أربعا فلیجعلها ثلاثا، ثم یسجد إذا فرغ من صلاته وهو جالس قبل أن یسلم سجدتین» «هرگاه یکی از شما در نماز خود شک کرد و نمی‌دانست که یک رکعت خوانده یا دو رکعت، بنا را بر یک رکعت بگذارد و چون نمی‌دانست که دو رکعت خوانده است یا سه رکعت، بنا را بر دو رکعت بگذارد و چون نمی‌دانست که سه رکعت را خوانده است یا چهار رکعت، بنا را بر سه رکعت بگذارد، سپس چون نمازش را به پایان برد پیش از انکه سلام بدهد دو بار سجده ببرد و آنوقت سلام بدهد». به روایت احمد و ابن ماجه و ترمذی که او آن را «صحیح» دانسته است. و در روایتی آمده که: من از پیامبرصشنیدم که می‌فرمود: «من صلى صلاة یشك فی النقصان فلیصل حتى یشك فی الزیادة»«چون کسی در حین نماز برایش شک در کاهش رکعات پیش آمد، نمازش را بخواند تا اینکه در افزایش رکعات آن شک کند». و از ابوسعید خدری روایت است که پیامبرصفرمود: «إذا شك أحدكم فی صلاته فلم یدر كم صلى ثلاثا أم أربعا فلیطرح الشك ولیبن على ما استیقن ثم یسجد سجدتین قبل أن یسلم، فإن كان صلى خمسا شفعن له صلاته، وإن كان صلى إتماما لاربع كانتا ترغیما للشیطان»«هرگاه کسی از شما در نماز خود شک کرد و نمی‌دانست سه رکعت خوانده است یا چهار رکعت شک را بیندازد و بر یقین بنا کند (یعنی فرض کندکه سه رکعت بجا آورده است) سپس پیش از سلام دادن دو سجده سهو ببرد، اگر پنج رکـعت خواند، آن دو سجده نماز او را بصورت شفع و جفت در می‌آورند و اگر آن رکعت اتمـام چهار رکعت بود آن دو سجده بخاطر مخالفت با و سوسه شیطان و علی رغم او است». به روایت احمد و مسلم. این دو حدیث مبنای رای جمهور است که می‌گویند هرگاه نمازگزار در تعداد رکعات شک نمود، بنا را بر اقل می‌گذارد و بعد سجده سهو می‌برد.