اجرت و مزد گرفتن بر طاعات
اجرت و مزدگرفتن بر طاعات در میان علما مورد اختلاف است که اینکه مذا‌هب مختلف را بشرح زیر بیان می‌کنیم:
حنیفی‌ها می‌گویند: اجاره گرفتن برای انجام طاعات مانند اجاره کردن شخص دیگری که برای او نماز بخواند یا روزه بگیرد یا ادای حج کند یا برای اینکه قرآن را قرائت‌کند و ثوابش را به وی اهداء کند یا برای اینکه اذان گوید یا امامت جماعت کند و امثال اینگونه عبادات و طاعات که اجاره‌کردن برای اینگونه اعمال عبادی و طاعتی جایز نیست و اجرت گرفتن برای آن‌ها حرام است، چون پیامبرصگفته است: «اقرءوا القرآن ولا تأكلوا به»«قرآن را بخوانید و برای آن اجرت مگیرید که مایه معاشتان گردد» .
و پیامبرصبه عمروعاص گفت: «وان اتخذت مؤذنا فلا تأخذ على الاذان أجرا»«هرگاه بصورت موذن تعیین شوی بر گفتن اذان مزدی مگیر» .
زیرا اعمال عبادی هر و قت و اقع شوند، قربت و ثواب آن‌ها برای کسی است که آن‌ها را انجام می‌دهد، پس گرفتن اجرت و مزد برای انجام آن‌ها، درست نیست و از این قبیل کارها در سرزمین مصر -و در اکثر بلا‌د مسلمین- بسیار شایع و رایج است که کسانی وصیت می‌کنند که در برابر پرداخت مزد معینی، برایشان ختم قرآن و تسبیحات و اوراد بخوانند و ثوابش را به وصیت کننده اهداء کنند،- همه اینگونه کارها شرعا جایزنیست چون قاری قرآن هرگاه دربرابر مال دنیا قرآن را قرائت‌کند، خود ثوابی از آن نمی‌برد پس چه چیزی را به مرده اهداء می‌کند...
فقها به صراحت گفته‌اند مزدی که در برابر انجام طاعات گرفته می‌شود، برای‌کسی که آن را میگیرد حرام است و لی فقهای متاخر استثنایی قایل شده و گفته‌اند برای تعلیم قرآن‌کریم و علوم شرعی،گرفتن مزد و اجرت جایزاست و بجواز آن فتوی داده‌اند و آن را مستحسن شمرده‌اند، زیرا صله و عطا و هدایا، برای اینگونه‌کارها در صدر اسلام از جانب ثروتمندان و بیت‌المال پرداخت می‌شد و امروزها قطع شده است، پس به جهت دفع حرج و مشقت‌آن را، جایزدانسته‌اند چون بهرحال اینگونه معلمان برای زندگی خویش و خانواده و افراد تحت تکفلشان، محتاج بمال دنیا هستند و مردم نیز بدین چیز نیاز دارند.
و اگر اینگونه معلمان بکارهای زراعتی و تجارتی یا صنعتی بپردازند، هیچ‌کس دیگربه تعلیم قرآن و علوم شریفه شرعی، نمی‌پردازد و حاملان این علوم شریف منقرض می‌کردند. پس اعطاء اجرت و مزد بدانان و گرفتن مزد برای اینکار اشکالی ندارد.
علمای حنبلی می‌گویند: گرفتن مزد و اجاره‌کردن برای‌گفتن اذان و اقامه نماز و تعلیم قرآن و فقه و حدیث و نیابت برای انجام حج و قضاوت شرعی، صحیح نیست و هرکسی چنین‌کرد، ثواب و پاداش این اعمال برای انجام دهنده قربت و اقع می‌شود و مزد و اجرت .برای او حرام است، و گفته‌اند: برای اینکارهاگرفتن روزی و هزینه زندگی از بیت‌المال یا از و اقفی که مال را برای انجام‌کارهائی و قف‌کرده است که نفع و سود آن قابل تعدی بغیر باشد پرداخت می‌گردد مانند قضاوت شرعی و تعلیم قرآن‌کریم و حدیث و فقه و نیابت در حج و تحمل مسئولیت شهادت و گواهی دادن و ادای شهادت و اذان‌گفتن و امثال آن، جایز است چون اینگونه اعمال ازمصالح عمومی و دینی هستند و انجام آن‌ها در برابر عوض نیست، بلکه پرداخت مزد و هزینه زندگی بدانان برای‌کمک بانجام این طاعات است و به ثواب و تقرب و اخلاص فاعل کار، لطمه‌ای نمی‌زند. و الا نمی‌بایستی غنایم و گرفتن «سلب» مقتول در جهاد نیز جایز باشد و حال جایز است...
علمای مالکی و شافعی و ابن حزم می‌گویند اخذ اجرت برای تعلیم قرآن و علوم جایز است، چون اجاره کردن است برای عمل مشخص و معلوم در برابر عوض و بدل معلوم.
ابن حزم می‌گوید: اجاره‌کردن برای تعلیم قرآن و علوم بصورت ماهیانه یا غیرماهیانه و بطور مطلق جایز است و همچنین برای نوشتن دعا و نسخه‌های مصحف و نوشتن کتاب‌های علمی نیز اجاره جایز است چون در این باره نهی نیامده است بلکه بمباح بودن اینکار تصریح شده است.
و آنچه که بخاری ازابن عباس روایت‌کرده است که این مذهب را تقویت می‌کند که: گروهی از یاران پیامبرصازکنار « آبی» گذشتند، که مارگزنده‌ای آنجا بود و یکی از ساکنان آنجا نزد پیامبرصآمد و گفت: آیا درمیان شماکسی هست که دعائی و رقبه‌ای بداند، چون در میان ما مار گزیده‌ای هست؟ یکی از آنان رفت و بر آن بیمار سوره فاتحه خواند، در برابرگرفتن چندگوسفند و آن گوسفندان را برای یارانش آورد که از آن بدشان آمد و گفتند:
در برابر خواندن کتاب خدا، مزد گرفتن؟ تا اینکه به مدینه رسیدند و گفتند: ای رسول خدا فلان کس در برابر خواندن کتاب خدا، مزدگرفته است، پیامبرصگفت: «إن أحق ما أخذتم علیه أجرا كتاب الله»«براستی شایسته‌ترین چیزی که برای آن مزد میگیرید کتاب خدا است».
همانگونه که فقهاء درگرفتن مزد برای تلاوت قرآن و تعلیم آن اختلاف کرده‌اند درگرفتن مزد برای انجام حج و گفتن اذان و امامت جماعت کردن، نیز اختلاف کرده‌اند.
ابوحنیفه و احمدگفته‌اند بقیاس براینکه بر انجام طاعات مزد گرفتن جایز نیست در این‌کارها نیز مزد گرفتن جایز نیست. مالک گوید: همانگونه که برای تعلیم قرآن گرفتن مزد جایز است، برای انجام حج و گفتن اذان و امامت جماعت‌کردن نیز جایز است.
اما امامت جماعت اگر تنها باشد گرفتن مزد برای آن جایز نیست و لی اگر توام با اذان باشد گرفتن مزد برای آن جایز است، که این مزد آنوقت مزد اذان گفتن و قیام بامور مسجد است نه مزد برای خواندن نماز.
امام شافعی گوید: مزد برای انجام حج جایز است و برای امامت جماعت در نمازهای فرض جایز نیست، و باتفاق همه، گرفتن مزد برای تعلیم و نوشتن و خط و حساب و لغت و ادب و فقه و حدیث و بنای مسجد جایز است.
و به نزد علمای شافعیه گرفتن مزد برای شستن و تلقین و دفن میت جایز است و ابوحنیفه گوید اجاره‌کردن برای غسل میت جایز نیست و برای حفرگور و حمل جنائز جایز است.